Drama, Teatri dhe letersia &Nijazi RAMADANI

     

 

  NIJAZI  RAMADANI

 

Vrojtime

 artistike

 

RRJEDHA

 

Botues

Rrjedha

Biblioteka art

Sokrati

Redaktor

Mehmetali Rexhepi

Recensent

Xheme Karadaku

korrektor

Autori

Perkujdesja artistike

radhitja kompjuterike: 

Design@rrjedha

Gjilan

 

 

           

 

 

 

Rilexime: Ne 10 vjetorin e vdekjes  te poetit   Beqir Musliun

        Me Beqir Musliu kur pinim kafe per te gjalle, ne nje kafe-bar te tij, Gjilanit, dhe aso kohe, deshiroja ta pyesja dicka, por, duke perbire e pertypur fjalen per te saten here.

Nderkohe ndonje varg,  pa e hedhur fare ne leter, ia tregoj atij, ndonese, i druaj vetes per vargun... mos do jete i mbyllur, mu ashtu sic ishim edhe ne vete, per nje kohe te pakohe. Nuk deshiroja ta largoja nga meditimet e thella, sado qe, si  gjithnje ai, ishte liber i hapur per te gjithe ne qe deshironim te ecnim ne rrugen e letrave. Si hapur, ai, nuk kurseu asgje per te na mesuar  ndonje, dicka nga zanati i artit letrar.

Shume kush e pa si njeri i rralle i letrave shqipe ne gjysme shekullin e kaluar. Shi per kete, me vone e perkujtova permes vargjeve te shkruara te revista Fjala..,  si njeri qe ec me Shen Albanin..., i cili perballoi /karshi/ regjimit te atehershem te viteve te /60-te a, para Plenumit te VI-te, kur ia vune prangat, atij dhe poetit, Rexhep Elmazit, ( i martirizuar) te prire prej Adem Demacit. Beqiri pastaj talenti e guximi iu bene virtyt, ne librin e tij, /Rima te shqetesuara/  - /65; poezite Shqiponja merdhezuni, Lulekuqet e  gjakut, dhe si autor i /Kurores sonetare per Skenderbeun/, u perball me anatemen, dogmat, ndonese me vone i eshte  ndaluar hovin te Plejada ne numrin e shtate te saj... Vitet e /70-ta i vazhdoi me frymen liberale, poemen /Vdekja e poetit ne kuroren  sonetike/, kushtuar poetit te martirizuar, Fazli Graicevcit,  kur mbet si nje rob i fisnikeruar per te lene edhe amanetin ne frymen e tij te fundit, varrosmeni ne vendlindje. Sa here kam dashur te pyes dicka, e kame gjetur ne vepren e tij. Ai ishte nga te paret qe bukurine si kategori estetike e futi edhe korniza te erret (/Bukuria e Zeze/ - /68), duke i vene bazat e nje identiteti te perparuar te letrave shqipe. Shi per kete, Rexhep Qosja me te drejte e rreshtoi vazhdimesine dhe kembengulesin dhe frymezimin e tij prej shemtive dhe kategorive negative njeriun mund te vije ne perfundim se kjo vertet, eshte bota reale dhe me afert me prirjen e tij krijuese ...  Ketu duhet theksuar gjeresine e problematikes, seriozitetin e meditimeve, shfrytezimin e qelluar te legjendave dhe te simbolikes kombetare, mjeshterine e organizimit kuptimor  ne pergjithesi(/Sezam/,R. Qosja).

Me vepren e tij, mund te flitet per nje rrumbullakim te artit si teresi (poezi, proze, drame, kritike, publicistike, etj.), duke i perthyer limitet tradicionale mes gjinive, llojeve, zhanreve letrare, qe ai arrin te Vegullia, si dhe me romanin /Amullia/, i cili priti ta shoh driten vetem pas nje cerek jete njeriu. Beqir Musliu- Gjate viteve  sa punoi, krijoi dhe editoi per revisten /Jeta e Re/ me E. Mekulin, R. Qosjen, si edhe te /Fjala/ e /Zeri i Rinise/, Prishtine. Ai mbeti deri ne fund nje liber i hapur, perkunder asaj se iu muar per te madhe /formula e tij e nje tipi me te mbyllur/, ndonse ishte e qarte se e shkruar ne / kohe te pakohe/.Ne cerekun e fundit te jetes se tij, ai i solli letrave shqipe edhe permbledhjet me poezi /Sezamet/ - /72, /Parabolla/ - /76, /Darka e magjise/ - /78), romanet /Vegullia/ - /79, /Mbledhesit e purpurit/ - /82, sikur edhe tri te tjerat te shoqeruara me  tete dramat, permbledhur ne librin /Shtrigani i Gjel-hanit/ - /89 dhe /Rrokullima/ - /90. Megjithate opus te gjer te art-jete-shkrimit Ai, ka nderruar vetem dhomen me 11 qershor 1996, per te cilin jeton vepra e tij.

Pas vdekjes Beqes, iu botuan edhe shtate veprat e tij, njera nga ato vepra eshte edhe permbledhja me tregime te dala nga prozat tregimtare, /Kori i gjelave te vdekur/, sipas perzgjedhjes dhe shijes artistike te atyre letrave qe na i la ne doreshkrim, si borxh per t/ia botuar me amanetin e tij, nen perkujdesjen e Musa Ramadanit. Dhe, ne mesin e atyre tregimeve eshte edhe /Arkivoli per Sadek Hadajatin/, (Jeta e Re/, 1996) ne te cilin me se shumti reflektohet qenia e tij, krijuese, fati i shkrimtarit te perndjekur qe nderlidhet edhe me vete krijuesin me sistemin e viktimizimit te njeriut, sipas studiuesit N. Ismajli. , qe me me ndjenje perkon me ate te F. Kafkes, /Metamorfoza/, ku pasqyrohet fantazia krijuese dhe bota reale e tij, si nje qenie dualiste, njesoi e thjeshte ne jeten e sotshme, si dhe me parandjenje te reflektimit te asaj qe po ndodhte ne shekullin qe po permbyllej dhe fillimin e tij. Tregimet e permbledhura e te botuara ne vepren /Kori i gjelave te vdekur/, ku permban edhe tregimin /Arkivoli i Sadek Hedajata/, gati me se miri ka arritur ta paraqes poziten e tij, krijuese dhe gjendjen e vete shkrimtarit, fatin e krijuesit karshi sistemit sundues, sunduesit, anatemes, e qe supozohet ta kete shkruar pas kthimit nga Tirana, permes Shkupit ne Prishtine. Ishte ky, udhetimi i tij, i fundit, Tirane-Shkup-Prishtine qe perkonte me ate te arkivolit te Sadek Hedajatit, Nju Delhi-Bombai-Kalkute, nga se edhe para ndjente edhe ate qe po nderronte dhomen, andaj la edhe amanetin ne frymen e tij te fundit: /Varrosmeni ne Gjilan/. Gjilani ia la emrin e tij, nje udhes qe thirret sot me emrin e tij, Beqir Musliu, por, edhe nje Fondacionit letrar qe kurre nje here nuk iu botoi, qofte edhe nje varg te tij apo per kushtues. Pardon. Po te ishte gjalle, Ai?!

Ne mesin e atyre veprave qe u jane botuar pos mortum, shtate-tete sosh, ne keto dhjete vjetet e fundit sa nuk ishte fizikisht me ne, per kete njeri te madh te letrave shqipe, per nder te cilit, numri i 6-te i Revistes letrare-kulturore /Agmia/, percillej me nje foto dhe nje shkrim te studiuesit, N. Ismajlit, por, shume nga veprat e tij, ende ka mbetur e pabotuar.

Zeri, qershor, 2006, Prishtine, ARS- Poetika, Tirane )

 

 

 

 

Poet gjitheperfshires, Ali Huruglica  

Ali Huruglica   

Vepra e Prend Buzhales / Shkrimtari prane buzeqeshjes/, Letersia per femije e Ali Huruglices, vjen dhjete vjet pas vdekjes se tij, duke ofruar nje game te gjere vrojtimesh per nje nga nismetaret e Plejades se shkrimtareve per femije te Kosoves juglindore, Ali Huruglica. Me kete veper gjitheperfshirese, autori Prend Buzhala e ka ndare  librin e tij ne pese kapituj:

Leximi kontestual (Biografia  krijuese), Estetika: Kenga dhe bukuria (semantika e kenges dhe konceptimi i saj). Strukturat tipologjike letrare (Rrethi tematike, larmia e trajtave artistike), Shkopi magjik i narracionit ( Vepra / Shkurtabiqi zemerarte/), Poetika, struktura stilistike e metrike ( Vlerat estetike, figuracioni, vargu).Ne kete veper te perkushtuar  poetit Ali Huruglica , te cilin autor, bashke kohaniket e tij, e kane cilesuar si nje nga krijuesit me te vecante te letersise per femije te plejades se shkrimtareve te viteve te /60-ta. Huruglices i eshte pasqyruar jeta dhe krijimtaria e plote letrare ne nje veshtrim te gjithanshem dhe me plotesi gjitheperfshirese. Autori Buzhala, pervec kesaj, me kete liber, i eshte perkujtuar gjysme shekulli poetit, Ali Huruglica, i cili  ka filluar krijimtarine e tij ne vitet e 50-ta te shekullit te kaluar. Nderkaq, me permbledhjen e pare poetike u paraqit ne vitet e /60-ta, po ne ate kohe, sipas Buzhales, eshte edhe koha kur u shfaqen edhe disa emra te tjere te rinj, te shquar te letersise per femije ne Kosove. Ne kontest te shkrimit, vepra letrare e Huruglices, e nderprene nga fundi i viteve te /70-ta, ku perfshihen 11 libra me poezi dhe dy libra ne proze dhe, shquhet per nje qasje  bashkekohore dhe per depertime cilesore ne specifikat e fjales artistike. Ne librin e Prend Buzhales/Shkrimtari prane buzeqeshjes/ , Letersia per femije e Ali Huruglices, poeti Huruglica eshte cilesuar si mesues per shume krijues te tjere te letersise per femije, vecmas te gjeneratave qe do te vijne me vone, sepse, sipas Buzhales, Huruglica ishte nga ata vjershetore qe me pasion dhe sinqeritet kendoi per boten e femijeve tane, psikologjine e tyre, vendlindjen, njekohesisht permes kesaj, duke derguar mesazhe universale per femijet e gjithe botes. Huruglica vjershen e pare e botoi ne revisten /Pionieri/, ndersa vepra e pare me 1964 me titull /Zani i zemres/, kurse te fundit si liber posmortum, iu botua ne edicionin /Iliriku/ me 2002 qe editoi Zejnullah Halili, duke e permbyllur krijimtarine artistike te Aliut ne te 17-en veper letrare. Tematika dhe fryma e re, e nje bote te virgjer qe sjell ai, plote drite e velur ne psikologjine e  femijes, duke arritur qe permes logjikes se asimilimit t/i ofroje boten e deshirave qe i rrethojne. Kete e ka verejtur dhe pervijuar me mjaft mjeshtri ta plasoi ne librin per kushtues /Shkrimtari prane buzeqeshjes/, edhe Prend Buzhala. (Koha ditore, kulture,2005)

Zejnullah  Halilin (1945-2004) shkrimtar per femije i letrave shqipe pushon i amshueshem ne vendlindje 

Shkrimtar  Zejnullah Halili, e ka pas quajtur, pa hezitim vendlindjen e tij si mulleza dhe ajka margaritareve qe jane lind e rritur ne kete vend te engjejve, ndonese shume kohe para se, ai, te rikthehej perjetesisht, para dy viteve(2004). Mirepo, mjerisht kthehet ne arkivol, ai, u varros nen dardhe, pikerisht  ne Gurinen e tij te dashur, mu te ara e Veselit, ku rastesisht kishte zene ne thua njehere, kur ishte per vizite ne Gurine. Zejna pa ngurrim aty per aty, iu tha te afermve: /... varrosmeni ketu, po ua le amanet!   Edhe pse thjesht, aty ishte vetem vendlindja e tij, ku ia ben edhe varrin prane ish-shtepise se tij, ne te cilen vend ishte lindur dhe rritur me lojerat me te mira qe i njohu bota e pasur shpirterore e shkrimtarit pas Odise Grilles. Ai me gjithe mallin e ndryshkur ne shpirt gjithe cka bente per tu rikthyer i gjalle qe te jetoi aty perseri. Tek e fundit, nuk eshte i vetmi shkrimtar i dashuruar pas vendlindjes se tij, Koka me emer simbolik qe me shume sesa katund, ku shtrihej Dardhishta e tij, e dashur qe secili njeri prej aed Homerit, ka edhe Itaken e vete, prane se ciles eshte nje mal me lisa bungu. Edhe pse aty pas viteve te tetedhjeta katundit nuk i mbeten me shume trembedhjete shtepi me rreth pesedhjete banore. Nderkaq, gjate muajve te veres iu shtohen edhe dhjetera sosh, per t/iu bashkuar banoreve te mbetur ne dardhishten e Zejnes, te cilit, /Vendlindja i shihet ne zemer/, ashtu edhe e ka titulluar vete autori, Halili, vepren e tij. Dardhishta vend i pemeve ne mes te Kokajve: /Ai i ha dardhat verore, si me kane te dardhishtes/, - shkruante ne tregimin e tij per Dardhat verore te vendlindjes se shkrimtarit. Edhe per mollet Koke, sic shkruan ai, mburret me origjinen qe ka prej emrit e te folmes e deri te veshjet, kenget e vallet tradicionale. Pastaj te ndertimit te shtepive, odave, hambareve, te kthyera kah juglindja te bera prej guri e nga drunjte e bungut ne gjithe katundin. Ai, tregon per nje maket origjinale te stilit oriental dhe evropian qe mund te haset edhe ne gjithe vendbanimet e vjetra te tjera ne Malesine te Karadaket prej Gjilanit, e deri ne Shkup.

Itaka e Zejnullah Halilit

Pamja e filmuara apo te fotografive te ruajtura qe shfaqin ndertimet e reja ne katund e Zejnes, Kokaj, ato shtepi modeste, ngjizur me jeten e krijimtarine e tij, ndonese shume sosh perdhese, te bukura me stolisje arkaike prej guri dhe druri te gdhendur e mbuluar me tjegulla te hirta te pjekura ne furre prej ustallareve te permendur dhe guret e druret e gdhendur te mjeshterve te  Terzinjve, punimet e tokes dhe ruajtjen bagetive e benin permes rrogetareve te paguar si stinor ne Shen-Gjergj e Shen-miter,   udhet me kalldreme qe quhet edhe si udhe e ugarit, dhe keto te rejat te shtruar me rere, krojet e shumta qe ka shume sosh qe burojne rreze maje kodres, ofiqin zejtarie, kovacin per  mprehjen e sepatave, ishte permend edhe oficina  e usta  Hasni me i miri ne gjithe kazane, kovacin e honet te shitorja tregtare e D. Klaiqit qe punonte deri ne fillim te viteve /90. cDhe, shume te tjera begati i jepnin pamjen e nje katundi te ngritur, qe e donte Zejna me admirim te madh, ndonese per shkak te ikjeve ne mergim popullsia tani mezi arrin ne dhjetera vete. Kaka  e shkrimtarit eshte zhvilluar ne nje vend te banuar malor midis maleve te Karadaket dhe, i ofronte atij nje bukuri te rralle natyrore, e shtrire prane lumit Llapusha si dege e Moraves se Binces,  jo fort larg nga aty i bien hise edhe vendbanimet e mocme, dardane-ilire, si tumat, Kalaja te Blinaja me largesi dhjete kilometra ne juglindje te Gjilanit, ne nje lartesi-mbi-detare 850. Katundi shkrimtarit i ofron nje klime shume te shendetshme e ajer te paster per rekreacion dhe zhvillimin e sportet verore dhe dimerore, sidomos atlete, terheqin me te pasionuarit pas tyre. Halili sipas amanet varroset ne Kokaj me nderime, ndonese, nje dore e shemtuar ka demtuar plaken perkujtimore te shkrimtarit per femije, Zejnullah Halili sa per tu koritur me gjithe ate nam qe ia la vendit ne shtatorin e vitit te kaluar, por jo edhe ate, ndonese ajo pjese ishte lokacion i mbyllur. Dora iu thafte, tha njeri nga vendasit e tij, ai shpirt njeriu ishte dhe i tille mbeti permotshem. Per kete dhe shumecka rrefejne  disa nga ata qe mund ti takosh rrugeve te katundit. Nje dite e diel qershori ishim ne Kokaj, mund te gjesh ende pranveren e hershme pare dhe, nuk mungojne njerezit qe shkojne per ta kerkuar ate stine ikanake qe me aq  gjalleri, Zejna e hetoi i pari atje lart mes majave te bjeshkes, qofte edhe te vdekur ia kishin quar amanetin ne vend qe ta qojne per te pushuar, aty, perjetesisht ne jeten e amshuar. Ne Gurine i shkruan  te varri ne epitaf: /.. shpirti i tij u befte drite../.

Zejnullah Halili shkrimtar per femije i letrave

Pas plot dy viteve, miqte dhe te afermit e shkrimtarit, Zejnullah Halilit, e kane shume me te veshtire ta mbajne nje takim letrar apo te pine nje kafe, pa e permendur buzeqeshjen, alegorine, fisnikerine, ciltersine, deliresin qe nxirrte drite  nga uni i tij kreativ. Zejna, sic e quanin te gjithe me shkurte e me ngrohte, vetem nderroi dhomen ne moshen 59 vjecare, me 26 shkurt 2004, deri sa po e ndezte makinen per te shkuar ne pune. Cast qe e ndau edhe nga misioni i tij, qe ti kthehet vendlindjes pergjithmone, duke keputur vrullin e punes edhe nga /Libri i hapur/ ne RTK, qe kishte rifilluar ti kthehet programit arsimor. Megjithese, ai per artistet e fjales dhe skenes, posacerisht femijet dhe dashamiret e arteve, fjales se shkruar artistike do te mbetet pergjithmone, ashtu sic ishte edhe vete shpirti i tij prej artisti. Frymen liridashese e perhapi edhe gjate veprimtarise se tij ne redaksine per femije te Radio Prishtines pas luftes ne Radio Kosova e Lire, ne redaksine e revistave te ndermarrjes se dikurshme /Rilindja/, dhe kudo tjeter qe ishte i gjalle. Vdekja vetem sa eshte koritur, me Halilin, duke e ndare ne mes, pati thene, Rifat Kukaj.

Vepra/Enderr e keputur/(roman) Z. Halilit

Ne botim te Ilirikut ne Prishtine ka  mbareshtuar  ndertuar strukturen e nje proze te mirefillte dramatike te idese se femijeve te ikur nga shtepia, gje qe kjo eshte mjafte e zberthyer ne konceptin e arratisjes se tyre. Ndonese, kjo ikje e tyre eshte e motivuar per ta sfiduar, pra per ta kapercyer nje kufi qe i ndane ata nga nje kufi me vellazerite e tyre/pertej gardhit/. Ketu eshte origjinaliteti i autorit, Halili, per ta zberthyer nga psikika e femijes pasojat e nje ndarje te dhunshme dhe te dhimbshme qe mbeshtetet kryekeput ne ngjarjet e verteta, ku nje grup femijesh  te shkolis fillore, ne mesin e tyre edhe Coli, shoku i ngushte i tij, vendosin per ta kaluar kufirin, per ti perjetuar ato bukuri perrallore, por te ndare me ata qe i lidhe territori, gjuha, gjaku, zakonet, tradita, kultura, mitet dhe enderrimet per te qene te integruar. Kjo eshte pershkuar me nje vullkan te mberthyer perbrenda dhe te shperthyer per te dale ne siperfaqe ndjenja e fuqishme e adoleshences, ate qe njeriut i takon ta shohe, ta ndjeje dhe shijoj, ndonese te ndaluar per nje gjysme shekulli. Ata, nuk i tmerron frika per pasojat, por, autorit i vihen ne shpirtin e tij, krijues, logjika e ndarjes ne dysh dhe permasat tragjike te nje populli, mundimesh e torturash te ndryshme. Autori, bene nje proze te nje epike me elemente te lirizmit poetike, duke sjell preokupimin permbajtjesor te femijeve, ngjarjet, ndodhite e brishta ne nje ritem dinamike te mbushur perplot me flakerime qe ta arrijne per ta shijuar token arberore, qe nuk e arrijne dot, dhe mbetet nje enderr e tyre e keputur, ashtu sic u rri e varur per ta pushtuar ate me lirine  e tyre.

 *Zejnullah Halili u lind ne Kokaj me 5 nentor 1945, ne vitet e golgotes, te Karadaket. Shkollimi fillor dhe te mesmen e kreu ne vendlindjen e tij, te mesmen ne Gjilan dhe te larten Gjuhe dhe letersi shqipe ne Prishtine.   Me krijimtari letrare nisi heret te beje emer, duke filluar qe ne bankat e shkolles fillore, per te pervijuar edhe gjate kohes sa punoi si mesues ne fshat dhe qytetin e Gjilanit. Halilin e terhiqte elita krijuese dhe i dha lamtumiren vendlindjes ne kohen, kur gati e gjithe Kosova ishte e tille. Fillimisht per disa vjet punoi si gazetar, redaktor, udheheq  emisionet per femije te RTV Prishtines, sikur edhe ne redaksine e botimeve te revistave te /Rilindjes/, kryeredaktor i GEP-it, Pionierit, etj., duke lene pas vetit nje opus letrar te pasuruar prej 26 veprave te ndryshme letrare per femije dhe te rritur. Vepra e pare /Ylberi/, vjersha 1969, /Shitesja flokarte/, vjersha e tregime 1971, C/ thone pulebardhat, tregime,1973, /Eshke e drit/ tregime, 1977, /Lamtumire shkurtabiq/, vjersha, 1983, /Vendlindja shihet ne zemer/, tregime, 1984, /Perralla lozonjare/, vjersha 1987, /Pikaloshja/ tregime 1988, /Qirinj te ndezur/, tregime per te rritur 1988, /Mollekuqja/, 1989, /Ylli le te na hyje ne mes/, vjersha, 1990, /Enderr e keputur/, si dhe /Udha kah agu/, jane romanet me te realizuara, si edhe veprat: /Si u be pikalorja blete/, /Djaloshi brenda molles/, /Pres oren tende/,, /Dite e hatashme/, per ta permbyllur me librin /Unaze/. (Rrjedha)

Shefik Shkodra: Sjell nje veper jetesore

 Shefik Shkodra

Permbledhja e poezive /Shtjella/ Shefik Shkodra  ne dyzetvjetorin e krijimtarise artistike, ka sjell rreth 60 poezi te perzgjedhura ne nente cikle, si: /Vezullima/, /Shfletime/, /Ars longa vita breves/, /Plasa/, /Pikat e hapesires/, /Dry i ndryshkur/, /Per frymemarrjen/, /Legjenda jone/, dhe venerike,  si per nga motivimi tematike, sikur edhe per nga qasja dhe origjinaliteti e transponomi dhe super strukturimi artistik i nje realitetit te pervijuar prej shpirtit te poetit, /ku fleje thneglat, ku gugojne kumrite, ku enderron (Ai), ku lulezojne lulekuqet, e deri te ku kalohet jeta ne kulluqe e bota s/u mjafton, ku bien biri i nenes pa kursyer jeten per dhe, ku lotet e mallit hde dhembjes rendojne ... bredh shpirti i poetit/. Gjithnje ne bredhje e /shtegtimet me traste ne krah, e trasta e kishte fatin mbyll.../ , si edhe qasja universale e njeriut dhe qendresa ne nje ngjyre si /Kemisha ime/, ku per poetin:  /shpirtrat jane njesoj i kuptoj dhe te gjithe nuk i fus ne nje thes/, duke perfunduar se /kemishe tjeter s/kam pasur as qe kam per nder! pervec asaj te bardhes/,(Kemisha ime,f. 14). Krijimtaria e zgjedhur ne keto 96 faqe te librit eshte fund e krye e nje dore dhe me  ngulm i pervijon trendet e poezise qe po vazhdon te lerohet sot, ndonese pershijne nje periudhe dyzetvjecare te krijimtarise se tij, qe rralle dukeshin permes revistave dhe periodikut letrar, si te /Jeta e Re/, nen udheheqjen e Esat Mekuliu, te /Fjala/, /Zeri/, etj. Krijime me te tera ngjyrimet qe e percjellin ate: inspirimi, spontaniteti, leksiku i pasur, bagazhet stilistike me metafora, dhe me mesazh e figuracion te ngjeshur  poetik. Jane  krijime epike me shpirt perplot lirizem poetik, si: /Ne lagjen e pare te ketij fshati, ne malin e shenjte/ Zgjohet eshtrat e care nga dheu me kenge trimerie qe linden pas ... neper katarakte mynxyre/, (Rilindja e eshtrave- A.Bejtes).  Poezi keto qe trajtojne fatin e njeriut tone dhe eshtrave te ruajtura gjithandej etnise qe i takon ne shpella per ti ruajtur, dhe per te mos pasur mundesi qe te merren ato dhe te eksponohen nga vrasesi, por, ato rilindin bashke me kengen qe e ka kthyer ne mit, heroin qe nuk vdes kurre si dhe te kaluaren nen qiellit tragjik, te sajuara me vargje te nje shpirti te rebeluar me jone te theksuara atdhedashurie, si ne ato me subjekt personal dhe konceptim artistik, te ato perkushtuese  te shfletimet si personaliteteve te shquara nga e kaluara historike, A. Bejtes, martireve, F.S.Nolit, E.Mekulit, Lagush Poradecit,  apo nga aktualiteti, por, edhe e te ato sferes intime, (Nenes me rastin e vdekjes se pa pritur, babit per se gjalli), si dhe ne ato te ciklit /Plasa/, krijime artistike me meditime te thella filozofike, ndonese, jo rralle me nje ndjenje refleksi te mirefillte meditative. Poezi me nje game te gjere vrojtimesh venerike, si te (Kujtimi per pashaine, meditime si dhe ne permbyllje me poemen /Kambanorja e Sogjetarit/) me stil dhe  motivime tematike, si te ato krijime te ketij vellimi me subjekt personal, kombetar, familjar, por edhe te ato te karakterit aktual, nga realiteti i tashem dhe i se kaluares, por gjithsesi me nje tretman te larte artistik dhe, me mjafte kulture te gjere. Me botimin e librit te permbledhjes se poezive /Shtjella/, autori ka nxjerre virtytet e nje krijimtarie dyzetvjecare me vlera te pakontestueshme me perzgjedhje serioze te cilen e ka bere edhe veper jetesore, pa i vene fre frymezimit, inspirimit dhe kanuneve konvencionale metrike, por duke e rrudhur maksimalisht vargun ne menyra dhe forma eliptike. Autori krijon miniatura poetike, deri te poemat /Demoniane/ dhe /Kambanorja e Sogjetarit/ me mesazhe e vlere artistike. Shkodra, duke e thyer vargun, pa ndonje ngarkesat te tepert, por me nje perkushtim deri ne skajshmeri permes vargut, shpeshhere edhe duke e thyer ate, e plason porosine e vet artistike. Autori,  ka ndertuar poezi me nje sinteze dhe imagjinate personale me gjuhe te pasur te art-shkrimit te bukur dhe te rrjedhshem, ku ne te shumten shkruan poezi te shkurtra dhe me vargime dhe variacione poetike te ngjeshura, e te thukte e me permbajtje, ku ky autor duket qarte se ka formuar individualitetin e tij kreativ. Veper kjo, qe po zgjon kersherine e lexuesve dhe kritikes letrare, si nje rilexim i krijimtarise se tij, qe shenon edhe dyzet vjetorin e paraqitjes dhe vazhdimesine e tij ne letrat shqipe./Era/, Prishtine, f.96

Veshtrime: Panorame e krijuesve - Grumbullim krijimesh letrare

 

(Libri:/Psheretime per token/H. Kqiku)

 

Libri /Psheretime per token/, Hysen Kqiku jane radhitur, sipas alfabetit, 168 krijues me 258 krijimet e tyre, ne proze dhe poezi, te shoqeruara nga dy punime autoriale dhe literature per 35 autore. /Psheretime per token/, Hysen Kqiku,  eshte nje panorame e krijuesve letrare te Kosoves juglindore, ku jane perfshire krijuesit me origjine nga Gjilani, Vitia, Dardana, Presheva, Bujanoci dhe Medvegja. Mirepo, ajo qe bie ne sy,  qe ne hapje te librit, eshte mungesa e kritereve per te perfshire brenda kopertonave te nje libri nje numer kaq te madh autoresh, si ata qe tashme kane bere emer  dhe cmohen si krijues edhe jashte suazave lokale, si dhe ata qe nuk kane botuar qofte edhe nje poezi te vetme. Panorame ne stilin e viteve te /70-80-ta, kur ishte bere edhe nje liber i ketille me shkrime te krijuesve gjilanas ne shqip e serbisht. Pra pasi qe ra fjala per grumbullim krijimesh pa kritere, do theksuar faktin se hapesira qe u eshte krijuar autoreve shkon nga nje deri ne tri faqe, duket se eshte bere  jo i mbeshtetur  ne ndonje vlere, por, jo edhe nje veper aq me vlere, pa ndonje kriter te caktuar paraprak, ndonese rrumbullakuar me punime te autoreve te njohur  dhe te panjohur, si te atyre qe jetojne dhe krijojne me unin per letersine dhe ne anen tjeter te atyre qe as nuk kane, se paku nje poezi te botuar, as nje varg qe ia vlen te futet aty karshi emrave te medhenj qe bejne   jeten letrare dhe krijuese jo vetem  ne ato gjashte komunat e rajonit te Kosoves juglindore. Megjithese shquhet per anime provinciale, kryesisht sipas aspektit dhe, ne cfare  raportet kane pasur autoret e vecante me perpiluesin dhe krijimtarine e tij. Ndodhe, keshtu qe per nje autore te cilit i eshte dhene faqe te tera, ta zeme, ate qe denigron  eshte edhe fakti tjeter se perpiluesi e ka pare te /arsyeshem/ qe nje autori te njohur per femije, t/ia shmang  dy strofat e fundit  te poezise (?). Kjo nuk do te mund te hetohej, as te merrej vesh sikur, ajo poezi, fjala vjen, te mos jete  gjendur e botuar  edhe ne  antologjine e poezise per femije /Me xhaketen kuqezi/, perpiluar nga Odise Grilo te botuar ne Tirane, qe deri tashti ka pasur disa ribotime, apo dicka e ngjashme. Libri nis e mbaron prej A-Z ne nje ngjitje te krijimeve te autoreve qe veshtire e ka lexuesi  i rendomte t/i dalloje krijimet qe jane te atij qe eshte perpara apo te atij tjetrit qe vjen pas. Me nje fjale, perpiluesi i bashkon me ata qe kane dhe vepra me ata qe nuk dihet neper cilat plasaritje kane marre vizen per te hyre ne panoramen qe meton te quhet edhe antologji e autoreve te kesaj ane, qe perfshin autoret mes viteve 1937-2005, me 169 sosh dhe mbi 250 krijime te tyre. Libri /Psheretime per token/, ku nis me poezine  e Hajdin Abazit- Lum Haxhiut dhe permbyllet me Naser Zymberin, me nje gjini tjeter letrare me drame. Ndersa, ne aspektin kohor, ajo fillon me krijimet e para qe mbane daten 1939, duke perfshire prej krijimit me poezine /Larg duart/ te Ali Aliut- Kelmendit, dhe arrin deri ne ditet tona. Pavaresisht nga tematika e cila eshte gjithashtu e ndryshme qe shtrojne keto krijime letrare artistike me motive per lirine, vendlindjen, kurbetin dhe ato me motive sociale e te tjera. Marre ne pergjithesi, libri ngjan ne nje thes qe perpiluesi ka futur cdo gje qe ka gjetur, eshte nje thes me miell te perzier nga te gjitha llojet qe veshtire mund te gatuhet buke e mire, per ta bere ate per gjithe kend dhe per as kend, pa arritur te krijoje idene e kriterit te perzgjedhjes sipas vleres, qofte ajo minimale. Sido qe te jete, libri /Psheretime per token/,  ka simboliken e vete kornize pa koncept, ndonese edhe synon te paraqese shkrimet letrare te nje pjese te etnise sone te nje hapesire gjeografike kompakte ne token e Dardanise se dikurshme, ne kete rast te territorit ne juglindje te Kosoves, perfshire edhe ate pjese qe eshte ndare artificialisht me kufij politike te makro rajonit. Dhe, qe zakonisht nuk ze vend sa duhet as ne librat e kesaj natyre. Pervec kesaj, nje liber  i ketille, per gjeneratat e reja, mund te kete dobi, sepse ne nje vend te vetem ofron te dhena qofte edhe minimale per nje numer te konsiderueshem krijuesish te rinj e te vjeter nga kjo treve, qe lehte eshte ti shikosh se si qendrojne karshi njeri tjetrit, dhe te bashkuar ashtu sic jane...Libri /Psheretime per token/ A-ZH, 304 faqe.(Koha ditore,  2004)

 

 

 

 

Fabula te mbledhura nga Karadaku

M. Misini,/Fjale e porosi te mencura/

 Misin Misini:

Me keto fabula te mbledhura ne treven juglindore te Kosoves ne malesine e Karadaket e te rrethit te Gjilanit, te paraqitura ne permbledhjen /Fjale e porosi te mencura/, te autorit mr. Misin Misini, albanolog dhe studiues i letersise popullore, i cili edhe ka magjistruar ne kete lemi ne vitet e /80-ta. Keto fjale te mencura te punuar per nje teme shkencore te letersise popullore, jane pjese e folklorit te pergjithshem kombetar, por kane edhe karakterin e kesaj treve te Malesise se Karadaket dhe paraqiten ne variantin karakteristik te ketyre viseve ne juglindje te Kosoves, duke paraqitur keshtu edhe aspiratat, mentalitetin dhe gjuhen e mjedisit te kesaj ane. Fabulat qe jane mbledhur dhe shenuar ne kete treve, jane prone e krijuesit popullor dhe pasuri e folklorit gjithekombetar. Nje mori e ketyre fabulave dhe fjaleve te urta nga autori Misini, jane te publikuara ne tekste te ndryshme, por ka edhe aso qe shohin driten per here te pare ne kete permbledhje. Keto tregime popullore, sipas autorit, jane vjelur brenda 20 viteve, deri tash te pa botuara, por per shume arsye qe ndikuan ne punen e tij shkencore kane mbetur ne doreshkrim te cilat konsideron autori se ja vlejne te botohen. Ne kete menyre i eshte bere nje sherbim sado pak modest folklorit dhe krijimtarise gojore te popullit, te cilat po nuk u botuan, do te zhdukeshin, harroheshin dhe varferoheshin fondet e pasura qe i ka populli. Prandaj, permes kesaj permbledhje eshte menduar qe te prezantohet ashtu si eshte syri i mbrehte i krijuesit popullor, i cili ka hyre ne te gjitha sferat e jetes dhe pikerisht permes fabules ka ndricuar peripecite e hidhura te nje jete qe veshtire eshte duruar. Populli i kesaj treve te Kardiakut juglindor, i do shume perrallat dhe fjalet e urta, duke i dhene nje zbukurim bisedes me shprehjet alegorike dhe duke e bere te kendshme te auditori i gjere. Libri i Misinit, /Fjale e porosi te mencura/, me rreth 120 faqe perbene  132 tregime, fabula dhe fjale te mencura te cilave iu prin si moto: /Fjala e mencur vlen me shume se ari/, ne botim te vete autorit..

         Libri tjeter qe provokon lexuesin...

Libri qe provokon lexuesin eshte /Perjetime kujtime/, i cili perfshine paraqitjet publike ne veten e trete, duke filluar nga 7-135 faqet e tij, pasqyrohen ndjekjet dhe format e ndryshme te persekutimeve qe beheshin ndaj intelektualeve gjate nje te kaluare jo te larget, e te projektuar nga /hyzmeqaret/dhe padronet e tyre.

Ne parathenien e librit vihet ne pah edhe fati i personazhit kryesor, Micit, si dhe dhjetera intelektualeve te profileve te ndryshme te martirizuar, persekutuar, te perbuzur e te poshteruar ne forma te ndryshme, e te cilet perkunder kesaj , ata i perballuan, qofte edhe duke u detyruar ta leshojne vendin e tyre. Qellimi i autorit ishte qe te pershkruhej menyra e ndjekjes e te poshterimit te shume anshem, qe zbatohej nga ato qarqe te caktuara e te instrumenteve nga politika autoritare pro serbe ndaj inteligjences ne radhe te pare, te cilet i u vune perball botekuptimeve pushtuese te tyre. Autori, pa dashur qe te irritoje  askend, pas gjithe asaj  qe po ndodhte, eshte mendimit se pranvera e /81-it, ishte viti kur rinia studentore ia hoqen masken masken-ballisteve te nje pushteti te urryer, por edh aq dinak. Ne pjesen e dyte te librit jepet ambienti ne te cilen personazhi kryesor, Mici, ka kaluar nje jete te veshtire ekonomike dhe ne nje femijeri te varfer dhe te padjallezuar, duke u perballur ne vazhdimesi me ata qe ia duan te keqen, qe nga bankat shkollore, e deri kur u detyrua te ike ne theqafje. Drama e vertet familjare, ndodhite e ndryshme neper kancelarite e UDB-se, bastisjet, si literatura armiqesore, konsiderohej edhe revista /Mesuesi/ qe ishte ne vazhden e ndjekjeve qe kjo /karshi/ te tjerave, i duket si vezhgues i ngjarjeve dramatike qe kishin katandisur Kosoven dhe me gjere. Nje qasje e nje rendesie te vecante se edhe menyra e kooperimit te njerezve ne aspektin e profilit politike, moral dhe intelektual, qe ushtronte pushteti i atehershem ndaj atyre qe nuk u shkonin sipas laleve te tyre, posacerisht ndaj kundershtareve te diferencuar, ku ne kete vazhde lind edhe frazeologjia bastarde, /kush nuk eshte me ne, eshte kunder nesh/. Po, ashtu, ne liber eshte ravijezuar shtypja psikike ndaj arsimtarit, Mici dhe te tjereve, duke sjell  edhe shembuj largimin nga procesi arsimor, burgosja e tyre, si dhe format e tjera represive ndaj popullit ne permasat e arsimdashesve dhe kultures se tyre. Pra, eshte nje forme e rrefimit te tij, qe pershkon fundi e krye memorien e Micit, te ndertuar ne nje tregim gati autobiografik qe i ka sherbyer autorit si lende e mire per ta ndertuar strukturen e shkruar te librit. Pastaj, atmosfera e pergjithshme qe kishte pllakosur vendi, sidomos ato veprime perfide te drejtoheshin ndaj njerezve  ne psikiken e likuidimeve, burgosjeve dhe torturimet e ushtruar ndaj tyre. Autori, pretendon te le pershtypjen e nje rrefimi te pershkruar pa i dhene ngjyrime adekuate, por te pergjithesuara, pa ekzagjerime, por me nje thjeshtesi dhe modesti, qe e bejne librin te lexueshem dhe terheqes per shtresat e ndryshme te tyre. Liber pershquhet me nje gjuhe e nivelit te magjistrit te shkencave filologjike, te fakteve dhe ilustrimeve, por aty ketu i jane pervjedhur disa gabime te natyres teknike. Misin Misini u lind me 146, ne Terziaj te Karadakut te Gjilanit, u shkollua ne vendlindje, Zheger, kurse mbaroi normalen ne Gjilan dhe Fakultetin Filologjike ne Prishtine dhe, mbaroi me studimet posuniverzitare me temen /Epika jone popullore ne treven e Gjilanit/., ndersa deri tani ka botuar mbi 20 punime shkencore, pos ketyre dy titujve te botuar ka edhe /Monografia e Terziajve gjate shekujve/. (Zeri, Epoka e Re)

 

    Gjaku lirise- letrat amanet

T. Zymberit           /Dielli nuk vritet/

Libri i Tefik Zymberit /Dielli nuk vritet/, si nje permbledhje me poezi, proze dhe publicistike te zgjedhur dhe te permbledhur nga bashkeveprimtaret e tij, eshte ajo pjesa e shpirtit qe jeton edhe pas renies se tij ne altarin e lirise.

Ne 37 krijime te vecanta qe ne vete permbajne nje teresi te krijimtarise artistike te letrarit dhe profesorit te letersise, deshmorit te rene ne Zhegoc. Zymberi, ishte i heshtur, njeri i sakrifices dhe i veprimit. Shkrimet e autorit jane te angazhuara, permes te cilave ai sikur shfryhet, me daljen e kesaj vepre ne drite atij i eshte bere edhe nje ndere si deshmor i kombit.    Me shkrimet e autorit, vijne e shpalosen pastaj vlimet qe i kishte ne shpirt, filozofia e tij e qendreses dhe durimit dhe besimi per ardhmerine,  atribute keto, qe reflektohen edhe ne vepren e tij, qe ne shpirtin e tij i kishin mbjell te paret. Cdo kush qe do te bisedonte ose te rrinte nje kohe te shkurter me Tefik Zymberin,  nje nga bashkeveprimtaret e Tefikut, ne syte dhe fytyren e Zymberit, ne sjelljet, menyren e te folurit, afrine, qasjen ndaj  problemeve, do te thoshte se cili nga ne, se ky njeri ka dicka te vecante. Dhe, vertet i tille  ishte. Nuk dinte kurre te hidheronte shokun, mikun, anetaret e familjes, por gjithnje  u ndihmonte, i respektonte dhe kishte te theksuar ndjenjen e dhembshurise, kete me se miri e ka evokuar ne kujtimet per Tefik Zymberin. Ai, shfrynte mllefin dhe shtrengonte grushtet, kur shihte njerezit qe rropateshin tere jeten dhe mezi perballonin tiranine e jetes, per te semuret qe nuk kishin mundesi te sherohen, per femijet qe mbeteshin pa u shkolluar, jo per fajin e tyre. Tefiku, i perngjajne me Poetin e Mjerimit, i qahej zemra per shtresen e varfer, per ata qe kishin mbetur jashte kujdesit shoqeror, ka potencuar ne shkrimin  shoqerues te librit /Dielli nuk vritet/, shoku i cili ka mbledhur dhe pergatitur per botim poezine, prozen dhe publicistiken e botuar dhe ate qe kishte lene ne doreshkrim, deshmori Tefik Zymberi. Nga se, per te gjalle nuk mund ta botonte ne botimet e kohes qe po e jetonte nen masa te censures, ndersa shtypi ilegal dilte jashte dhe nen masa te forta ndeshkues , kujt mund ti gjendej ne dore, e mos te flasim nese hetohej autoresia. Ne kundershtim me keto rrethana, karakteri shume dimenzional i ketij personaliteti eshte reflektuar ne profilin e tij intelektual, ashtu sic ishte shpirti i mbushej me  urrejtje per shkaktaret e ketyre te keqijave, per pushtuesit serbe. Padrejtesite e kishin bere te kete nje seder te pa kompromis, ne luften e tij, deri ne vdekjen kundruall   shkaktareve te   gjitha ngjyrave te padrejtesive. Kete lufte e kishte bere, ne rend te pare, duke perfituar dituri e  shkolluar breza   te rinj, dhe si permbushje e tere lajtmotivit te tij jetesor, ishte renia  nen emblemen e UCK-se, nje borxh, i parandere, per token e lare me gjakun e tij. Me gjithe  angazhimet e  medha ne familje, shkolle, dhe si veprimtar i dalluar i ilegales, Tefiku merrej edhe me shkrime. Nga opusi i tij krijues, qe  ka shpetuar nga lufta, kane mbetur doreshkrime te pabotuara dhe shkrime te  publikuara,  te botuara kryesisht ne gazeten /Vatra/,  kryeredaktor i se ciles ishte, dhe  ne gazeten /Bashkimi/, po ashtu ishte anetar i redaksise.  Kaluan  vite dhe sikur po mbeteshin ne harrese shkrimet e shperndara te veprimtarit, tashme deshmor, e askush nuk kishte marre mundin,  qe se paku vjershat, tregimet dhe shkrimet publicistike, te  botuara ne dy gazetat e lartshenuara  dhe doreshkrime te tjera te lena,  t/i  tubonte  dhe rendiste ne nje vellim librar. Keshtu, me botimin e kesaj permbledhje te permbledhura nga bashkeveprimtari i tij, z. Tafili sadopak mund te lahej nje copez e  borxhit, per gjithcka beri ai si atdhetar, mesues humanist ne mesin e popullit, gjithnje sfidues i vorbullave, neper te cilat duhej trupuar, pa u fundosur ne to, pa perfituar per vete, por vetem duke dhene, madje edhe gjakun, per token dhe njerezit e tij. Vullneti per t/i bere bashke kete tufe krijimesh, nuk u nenshtrohej pengesave, qe mund t/i dilnin shlyerjes se ketij borxhi shpirteror, andaj asnjehere nuk kam mundur te heq dore, per t/i pasur ne nje vellim libri, shkrimet  e veprimtarit te panenshtruar, Tefik Zymberit, deshmorit te Kosoves nga  Zona Operative e Karadaket. Librit i paraprijne disa poezi, ndryshe, do te mund te thoshim, lloji i shkrimeve te shprehura ne vargje. Njera nga keto vjersha i kushtohet Ganimete Terbeshit, vashes se njome, te pjekur para kohe, qe me aktin e flijimit te saj, u shnderrua ne simbol  heroizmi dhe qendrese. Vasha, Ganimete Terbeshi, perpara pushkatimit fashist dha shembullin unikal, se si jepet jeta, por jo dinjiteti. Vjersha /Ne vend te ninulles/,  e merr temen nga motivet e femijeve zezake. Nderkaq,  /Talenti i vocerrakut/, trajton talentin e nje vocerraku shqiptar ne fushen e muzikes folklorike, dhe zgjon  dashurine e femijeve te tjere, qe ta degjojne muziken e trashegimise burimore. Ne kete vellim radhitet proza, lloji i skicave dhe tregimeve te shkurtra, qe  vijezojne aspekte te nje proze realiste, qe nepermjet  nje narracioni te rrjedhshem dhe te qarte, pa nderlikime te teknikave te  shprehurit,  trajton tema nga me te ndryshmet. Me te theksuara jane disa aspekte te qendreses se te burgosureve politike, frymezime nga bemat luftarake te deshmoreve, ngjyrime per shtresat sociale te popullit, pervoja e hidhur e kontrollit te rrepte ne shkollat shqipe nga pushteti okupues, i cili fuste ne pergjime te ndyra veglat e tij shqipfolese. Nenvizime te vecanta hasim ne keto tregime, plagen e gjakmarrjes dhe mergimin, si dukuri e hidhur e ekzistences sone. Motivi i mesuesise ne mjediset fshatarake, shkolla si pishtar drite dhe, vecmas emancipimi dhe heqja e paragjykimeve per  femren, thyerja e mentalitetit fanatik ne malesite tona, ne gjithe kete teresi e vecanti, me te gjitha specifikat e veta, cytnin penen  e tij   te mbushej me keto ngjyra jete dhe t/iu jepte trajte tregimtare. Objekt tjeter trajtimi tregimtar eshte edhe gjetja arkeologjike ne vendlindjen e tij, ne Malesine e Zhegocit, duke shprehur kulturen per reliktet e lashtesise dhe te autoktonise, te etnise se mohuar te  autorit. Kapitull ne vete,  ne kete liber, paraqitet publicistika, e botuar kryesisht ne gazeten /Vatra/ dhe /Bashkimi/.         Keto shkrime  mund te themi se disa sosh jane artikuj analitike, qe trajtojne kryesisht tema me permbajtje atdhetare: shkrime per historine e popullit shqiptar, lufterat heroike dhe clirimtare gjate shekujve, per deshmoret, per padrejtesite qe u beheshin shqiptareve nga pushtuesit serbe,  etj.

Ne nje vellim te pergatitur nga bashkeveprimtaret e tij, jane siguruar gati te gjitha doreshkrimet letrare dhe publicistike te Tefikut, por ka mundesi qe te mos te jene te gjitha, ngase  ndonje doreshkrim mund te kete humbur luftes. Per deshmoret sa here qe te flitet, mbetet dicka e pa thene, sikur edhe per veprimtarine e deshmorit krijues Tefik Zymberit, profesorit te Gjuhes dhe Letersise  Shqipe. Te gjitha shkrimet iu jane permbledhur ne kete vellim letrar, te cili  krijime i jane quajtur si nje pasqyre e Tefik Zymberit te vendosura ne kendin e trurit te tij, dhe jane plasuar ne copa letre me ngjyren e nje stili te pedagogut, prej nga shihet realiteti i hidhur, te cilat autorin e gerryenin per brenda, mendjen dhe shpirtin e paster te intelektualit dhe atdhetarit. Autori i perpunimit te vellimit /Delli nuk vritet/, ka arritur me sukses te permbush nje obligim ndaj emrit dhe figures se tij liridashese ne kohen per te cilen ra ne fushen e nderit me 15 prill /99. (Rrjedhapress, 2003)

 

   Publicistike historike

Fati i /Trepces/ fati i Kosoves

D.Dauti:/Lufta per Trepcen/Prishtine

Libri i publicistit dhe studiuesit, Daut Dautit, /Lufta per /Trepcen/ ( sipas dokumenteve britanike), ka vene ne spikame nje ceshtje mjaft te rendesishme kombetare dhe globale, e cila ka qene dhe ende eshte ne qender te vemendjes per qytetaret e Kosoves, si edhe per te tjeret. Dauti, duke e mbareshtuar kete ceshtje , vetem ne aspektin pronesor, social, por jo edhe ate emocional, sic pretendohej te paraqitej me pare nga shume qarqe te ndryshme, si ne aspektin  e nivelit nacional dhe ate nderkombetar.Per kunder kesaj, autori sjell fakte dhe deshmi per nje tendence te vazhdueshme te shfrytezimit ekonomik-koloniale, duke iu shtuar ketij edhe fakti ne qasjen pronesore juridike, si dhe aspektin e gllaberimit politik koloniale, permes dokumenteve Britanike diplomatike, ne baze te fakteve te vjela nga Publik Rekord Offic-it dhe arkivit te Foreign Offic-it ( MPJ te BM).Qellimi i ketij studimi ne kete liber, sic ka pasur per orientim vete autori, thote ne parathenie te librit se, ka qene ndricimi per here te pare i kesaj periudhe aq te perfolur dhe qe ka te beje me shfrytezimin e minieres se /Trepces/ para, gjate dhe pas Luftes se Dyte Boterore, sidomos gjate periudhes se investimeve britanike ne kete miniere, prej vitit 1927 e deri ne fund te kesaj lufte, si dhe kontestet gjyqesore, deri ne cregjistrimin e saj ne vitin 1960. Studimi i cili paraqitet dhjete kapituj, ka per baze nje material te bollshem  dhe te shfrytezuar maksimalisht nga autori. Pervec kesaj , autori i kushton nje vemendje te vecante edhe historikut, situates, si dhe rrethanave ekzistuese ne te cilat u shfrytezua, duke filluar nga kohet e lashta e deri ne ditet e sotme. Njohurit dhe te dhenat, ashtu sikur qe thuhet qe ne titull, autori i ka mbeshtetur mbi dokumentet britanike./Kosova notonte mbi xehe, kete e dinin edhe britanikeve (permes Beogradit)/, thote autori, por te shtuar pastaj  se: /Britaniket e shfrytezuan /Trepcen/ ne bashkepunim me disa aksionar te tjere, ne mesin e te cileve kishte edhe qytetare nga Kosova, si dhe vete, Nikolla Pashiqi. Ne kete shtjellim shkencor, publicistike –historik eshte perfshire edhe periudha me delikate e pushtimit nga nazistet gjermane, te cilet e shtrine pushtimin  e tyre deri aty ku shtrihej pasuria nentokesore e /Trepces/.Keshtu, gjermanet me 6 prill 1941 pushtuan Beogradin, kurse sipas te cilave, dy dite me vone nga /Trepca/  terhiqen britaniket, para nje pushtimi te ri, duke i terhequr apo ngrire edhe investimet e tyre. Britaniket, perpos humbjes se aksioneve, kishin edhe hallin edhe te nje fakti tjeter, se: /Trepca/, dhe investimet e tyre, po shfrytezoheshin nga armiku i tyre. Periudhe gjithashtu interesante paraqitet edhe koha e nderrimit te regjimit ne ish Jugosllavi, atehere kur ndodhi ardhja e komunisteve ne pushtet pas do zgjidhjeve sa per sy e faqe, ku do te paraqitej edhe ish Mbreteria. Kjo, do te pasonte pas Luftes se Dyte Boterore, kur do te behej nacionalizimi i prones private, pra me konkretisht me 1948, kohe kjo kur palet e konfrontuara rropaten  serish te jene vendimmarres edhe per fatin e metutjeshem te minieres se arte. Sipas autorit, atehere sikur edhe rifillojne te riperterihen kontaktet diplomatike ne nivele te larta jugosllave-britanike, per ta percaktuar poziten dhe statusin e saj, te cilen e ndiqte edhe ate fati i Kosoves. Si rrjedhoje, sipas autorit, pasojne lojerat  taktike dhe problemet me nacionalizimin e prones ne pronesi shoqerore. Kontesti  jugosllave dhe britanik kalon nga investimet private ne ato diplomatike, pa perjashtuar edhe me tutje kontestin ne mes aksionareve te saj, sic ishte futja e vete ish njeriut numer nje, Nikolla Pashiqit, por edhe te disa aksionareve shqiptar nga Kosova. Pra, libri i Dautit eshte vleresuar nga njohesit e saj, se eshte nje veper kapitale, e cila flet per te kaluaren, te tashmen, dhe qe ne nje fare menyre jep indikacione edhe per te ardhmen e ketij gjiganti ekonomik dhe te kesaj pasuri te nentokes se Kosoves. Sepse sic, shprehet edhe vete autori, /paraqet bazen e nje pavaresi (sovraniteti) ekonomik te vendit (Kosoves)/. Librit i bashkohen edhe referencat, materialet percjellese te hulumtuara dhe, 37 dokumente origjinale, me te rendesishme, nxjerr nga arkivat britanike, e te cilat ne fakt hedhin drite se bashku me punen voluminoze te autorit dhe profesionalizmit te tij, per here te pare mbi kete gjigant kosovar. Sipas se ciles edhe munde te matet vlera e nje vendi, problem i se ciles ishte dhe shtrohet per zgjidhje, krahas statutit te Kosoves. Qasja e perpunimi i te dhenave profesionale,  materialeve nga autori, si ekspert i ceshtjeve juridike, eshte marre si teresi e atribuuar dhe trajtuar ne formen    publicistike, dokumentare dhe historike. Fakt ky, qe e bene trajtesen shkencore me te drejtperdrejt, si dhe menyren e mbareshtimit  dhe kendveshtrimit profesional dhe shkencor te ngjarjeve, si ne kontestin historik, politik, diplomatik dhe kohor.

Me kete, qasje i jepet /Trepces/ permasat reale te nje kompanie globale qe do te mbetet edhe me tutje, prej vitit 1927, kur merret ne shfrytezim nga britaniket, duke vazhduar me  kjo me cregjistrimin e kesaj kompanie ne vitin 1960. Sipas dokumenteve te publikuar, me kete rast arrihet marreveshja jugosllave-britanike per kompensim, vit kur permbyllet kontesti gjyqesor maratonik, me pagesen e fundit. Me kete perfundon edhe libri dhe trajtesa per minieren e arte te Kosoves. Daut Dauti, me profesion jurist, i lindur ne Kokaj te Gjilanit, me 1960, ka pasqyruar nje pjese te mire te kohes, ne librin e tij /Lufta per Trepcen/ (sipas dokumenteve britanike). Autori, ka dhene nje projeksion te rendesishem per fatin e kesaj xeherore ne nje periudhe me te rende, fat ky i nderlidhur ngushte me fatin e Kosoves, jo vetem ne kohen per te cilen eshte trajtuar, por qe nga kohet me te hershme dhe per te ardhmen si nje projekt i permasave nacionale dhe globale te zhvillimit. Dhashe zoti, e do zgjidhet se shpejti!Koha ditore

Veper e nje autore te re

/Si dy fluturat/ Gresa Murati

            Ne kendin  e dashur te botimeve per femije te SHB /Rrjedha/, sapo ka dale libri me krijime letrare /Si dy fluturat/ te autores Gresa Murati, i cili ngerthen brenda kopertinave vargje te ndara ne dy pjese /Ylli i drites sone/ dhe /Ombrella e kuqe/, ne te cilat perfshihen 27 poezi nen redaktuaren e Avdush Canaj dhe recensent, Petrit Bedja. Tematika qe ka varguar ne perkushtim te atdheut, lirise, vendit, shkolles, shtepise, mesueses, prindit, deshmoret dhe martiret e rene te kesaj lufte, te cilet u rane ne lufterat clirimtare. Poezite me vlera letrare, krahasimtare perfshijne nje lende te kesaj pjese te Arberise. Libri /Si dy fluturat/ hapet me ciklin /Ylli i drites sone/, ndersa permbyllet me nje biografi te shkurter te autores qe ka lene gjurme te pa perseritshme ne rriten e saj. /Si dy fluturat/ e Gresa Muratit, pa dyshim, konsiderohet se eshte nje nga veprat e rendesishme qe u krijuan dhe u botuan ketyre viteve te fundit te pasluftes tek ne, te grupmoshave te saj.Autorja berjes se librit i qaset me nje seriozitet krijues, si permes ngjarjeve, figurave, bemave dhe perjetimeve te njerezve, jane keto figura, te cilat  ndriten per lirine e vendit. Apostrofuam  24 vargjet e poezise /Fatet/, me nje rime  dhe ritmik metrike qe rralle mund te hasesh te krijuesit e kesaj moshe. Si shembuj per krenarie te atdhedashurise dhe humanizmit dhe,  meritat e autores dhe per vlerat e ketij libri kane folur edhe shume lexues. SHB/Rrjedha/, Gjilan, 2005

Vargu  im eshte vetem enderr

 

Vargjet poetike / Eshte vetem nje enderr/, te redaktuar nga Jonuz Fetahaj, jane te llojllojshme, te bukura idila, plot shprehje lirike e me nje gjuhe te paster, te pasur e te qarte.

Per kete arsye ato, jane interesante, atraktive e te lexueshme per moshen e saj.

Ate e preokupon berja e nje vepre te realizuar, e cila do shume mund, talent, dije e perpjekje, pa u  frikesuar se nuk do t/ia arrije qellimit, shkon e shkujdesur se do ti realizohet endrra qe edhe ajo nje dite te behet me librin e saj te dyte. Poezia e saj, si nje krijim me elemente lirike, i perkushtohet dashurise, me imagjinaten e fantazine e saj. Nje poezi e qe kendohet e lexohet nga nje shtrese e gjere e lexuesve, ngjall shpirt dhe jep mbresa e fryme cdo lexuesi. Vargjet e shkruara dhe shprehja e saj e bukur poetike, jane origjinale dhe moderne. Krijimi i vargjeve dhe i poezive nuk i nenshtrohet asnje modeli. Endrra per dashurine e saj, per ardhmerine e saj, per princin e kalter te saj, eshte e pranishme gati ne gjithe poezite e autores.          Ajo, si cdo krijuese e re tjeter, edhe znj. Pajaziti eshte shume e preokupuar permes vargut, dhe nuk deshiron te zhgenjehet. Ne poezite e veta tregon dhe pershkruan personalitetin dhe shpirtin e vet magjik. Pershkruan venitjen dhe mallin e saj gjithnje duke  pritur ne shi. Vargjet e Lulzanes  Pajazitit, do te arrijne sa me pare te lexuesi, te cilat lexohen nga te gjitha moshat. (Rrjedhapress, 2005, Gjilan)

Monografia sa per te deshiruara

Monografia /Biblioteka nje kend i dashur 1999-2005/, Shefki Osmani,/05

Ne kuader te bibliotekes eshte hapur edhe edicioni botues ne te cilin derdhen mjetet publike, ku u botua  Monografia /Biblioteka, nje kend i dashur-1999-2005/, i autorit Shefki Osmani. Artikujt e intervistat e botuara per Odise Grillon, qe perfitues jane tregtaret dhe shperdoruesit e krijimtarise, e  te bibliotekes /Fan S. Noli/ u be promovimi i Librit te Shefki Osmanit. Liber ky ne forme te monografise per biblioteken /Fan S. Noli/, nje liber me artikuj te nxjerre prej gazetave, shiritave celuloid e mediave elektronike,  e jo e dale nga nje pende qe ka vlera kulturore e artistike. Per biblioteka duhet te shkruhen libra me perkushtim te rralle e ngritje te larte arsimore-shkencore, sepse biblioteka eshte institucioni me i rendesishem kulturor kombetar. Pervjetori i bibliotekes, me 18 qershor, ku merrnin pjese nje numer i konsiderueshem i njerezve te /penes/, ishte dizajnuar ne ate forme qe te behet promovimi i librit te Shefki Osmanit dhe te familjes se tij. Nen mbulesen e pervjetorit te bibliotekes ishte programuar ngritja e udheheqesit te bibliotekes. Ne promovim disa veta, sado qe u munduan te permendin pervjetorin e bibliotekes, shihej se ato fjalime ishin kryekeput per ta lavderuar Shefki Osmanin dhe librin e tij, edhe pse nuk kishin per cka te thone per te, dhe nuk thane asgje per librin konkretisht, per permbajtjen, idene, qellimin, porosine e librit etj. Autori i librit  me nje shkollim te larte dhe te avancuar ne kurse, trajnime, dhe shkollim jo te rregullt dhe ne rrethe e situata te ndryshme. Libri qe flet per biblioteken me shkrime dhe gjuhe e shprehje te autoreve tjere, por qe i mungojne indekset e burimeve te autoreve dhe literatura, shtypi, sikur edhe mos definomi i saj, se kush e shkruan per biblioteken dhe nga kush jane marre ato shkrime, duke eliminuar autoresine e tyre. Ne asnje nga  shkrimet e permbledhura aty nuk figuron asnje emer i autoreve te tyre e as ne  bibliografine e literaturen e botimit. Ja, nje shembull: nje shkrim i botuar per 66 vjetrin e kesaj biblioteke, ne vend se te shkruhet se eshte botuar ne /Kosova-pres/ del se eshte  shkruar ne /Kosova Sot/, gje qe nuk eshte e vertete. Per kete autori i shkrimit mund te padise ne gjyq dhe te kerko shpjegime per vjedhje te shkrimit, dhe cenim te autoritetit te autorit te shkrimit. Me ne fund, pervjetori i Bibliotekes nderkomunale ne Gjilan ne /67-vjetorin/, qe me shume aludonte ne shenimin  e asaj periudhe te errte, qe shqiptaret dhe turqit ne kete rajon nuk e kishin, as te drejten te flasin e shkruajne gjuhen e tyre, e lere me te kene librat e tyre apo biblioteke. Ky pervjetor pati edhe anen tjeter negative, te reflektuar ne Monografi, duke kaluar nen hijen e nje promovimi te nje libri me shume mangesi  dhe pavlere, i cili botim pos nje kronike te gjymtuar, e te perpunuar nga skica dhe copa te shkeputura nuk pati jehon tjeter.

(Epoka e Re, 2005, Prishtine)

 

 

Veper me rendesi dokumentare

(/Gjaku i pragjeve/ T. Selimi)

Librit /Gjaku i pragjeve/ i autorit Tefik Selim, i cili flet per deshmoret dhe martiret e rene te kesaj pjese te Malesise se Karadakut, te cilet u vrane mizorisht ne luften e fundit te Kosoves. Libri me vlera dokumentare perfshin nje lende te konsiderueshme nga historia me e re e kesaj pjese te Kosoves Lindore. Libri /Gjaku i pragjeve/ hapet me nje biografi te djalit me te mire te rene ne fushebetejen e Koshares, Agim Ramadanit, per te vazhduar me dhjetera te tjere, qe nga femijet, e gjere te pleqte dhe plakat, si motra e Idriz Seferit mbi 90 vjecare. Jane keto 32 figura te martirizuar te kesaj pjese, te cilat u flijuan duke mbrojtur pragjet e shtepive tona stergjyshore. Libri i trajton me seriozitet krijues ngjarjet, figurat, bemat dhe perjetimet e njerezve tane gjate kesaj perudhe te luftes se fundit. Jane keto figura, te cilat rane heroikisht ne betejat e fundit kunder pushtuesit, si: Agim Ramadani, Shaban e Sami Ukshini,.. si dhe te tjeret te martirizuar, s: femije, te moshuar, gra, burra. Te dhenat e vepres / Gjaku u pragjeve/ jane deshmi e gjalle, autentike, te dhimbshme por edhe krenare per njerezit e kesaj toke, te dhena keto te cilat do te qendrojne gjithe here si shembuj perkrenare te atdhedashurise dhe humanizmit dhe si nje antiteze e fuqishme njerezore perball botes se eger te pushtuesit .  Ajo eshte nje perpjekje e pare serioze per te paraqitur permes vepres historine e vertet te njerezve tane ne momente me te veshtira. SHB/ Iliriku/ ne Prishtine. 

~Arti si  frymezimi artistik ~

  Ramadan Arifi, krijuesi  ne margjina

Cdo gje qe njeriu e sheh me sy, mund te jete motiv per te kryer nje pune, por jo edhe gjithcka te konsiderohet qe te jete estetike, por, per ta realizuar ate ne nje veper artistike, si bene Ramadan Arifi, njeri i duhet  edhe frymezimi. Motivin, si pjese me e thjeshte e fillimit te berjes se subjektit te nje vepre arti, qe artistit i sherben si organizuese e saj, ku nje nisem qe pershkon ndjenjat, emocionet, duke filluar mbi bazat e krijimit, menyren dhe format e krijimit. Por, sot per sot njeriu nuk i ka idene per mjetet e ndertimit te atij subjekti artistik. Mjetet keto te cilat i perdor ne Atile apo ne /kolonine/ e vet, nese mund te kete ai. Jane keto disa meditime artistike, te cilat i ka krijuesi i artit pamor, e ne kete rast piktori akademik, i cili jeton i rrethuar ne gjembat e ndarjes dhe te integrimit te etnise, gjithandej /Homazh per deshmoret. Por, me gjithe ato meditime te nderlidhura fort per  krijuesin e etnise se pushtuar nga ndjenja e sakrifices, vetemohimit dhe ajo qe eshte me sublime, jeta per jete-art, sic eshte /Plaga e vatres sime/. Shume krijues e kane frymezimin si nje gjendje e arritur e vetedijesimit te tyre per te shijuar vleren kulmore, qe kane kultin si subjekt te tyre. Me ate rast, vrulli krijues i artistit nen ndikimin e ndjenjave te fuqishme, pra ne nje gjendje shpirterore qe mund te reflektohet edhe ne pamjen e krijuesit, sjelljen dhe anen artistike, si dhe ne vete procesin e krijimit te nderlidhur posacerisht me ciklin e shqiponjave, peizazhet e nje natyre, bukolike dhe idili qe reflekton autoresine e krijuesit te mirefillte, sic eshte vepra e z. Arifi nga Blinaja. Arti i tij, ka plasuar mesazhin, tematiken, duke i qendruar ne levizje para fytyrimi i njeriut te sublim ne drite te lirise, qe per shume vepra i behet lajtmotiv, vetem ai kur ndjen ate perbrenda vetes se tij, dhe te hedhur ne pelhure permes ngjyrimeve artistike, si p.sh. te cikli i peizazheve qe perfshijne nje pjese te krijimtarise se tij artistike. Arifi ka radhitur artin e tij prane dhe karshi te gjithe atyre qe jeten e kane nje ngjeshmeria me natyren , duke i varur, ne kornize te nje varg ekspozitash, si individuale dhe kolektive. Prandaj, nje ekspozite e tij personale do ta permbyllte ecjen ne procesin e vazhdimesise Gjilan-Prishtine-Prizren-Shkup-Shkoder dhe Tirane. Arti i tij,  ende i pa kornize ne kornizat e nje vepre si art pamor per te qene i gatshem per nje ekspozite te tille por, nuk ia ka idene, Ramadani, si ta beje ne jete artistike spiral. Arifi, mendon te kete parasysh, te beje nje nga nje, perpos nje katalogu qe i kishte premtuar nje donator dhe fondit te veprave, nuk ka shtigje te tjera qe i sheh se mund te realizoje synimin e tij. Arti i tij qendron fuqishem ne nje ekspozite te tille edhe per motivet, edhe per ndjeshmerine dhe estetiken dhe nderimin ndaj sublimes, dhe ndaj vizitoreve. Ekspozita e z. Arifi, do te fliste me gjuhen e artit ne gjithe boten qe nuk do te kishte nevoje per perkthyes, ndonese ende nuk e ka idene si do te komunikonte me anen tjeter te qytetit te gurte qe te flasin me rrasat e gurit ne Karadaket. (Epoka e Re, 2005)

Per (nen) cmimet e manifestimit  letrar

Flaka e Janarit ~ Gjilan

Manifestimi i karakterit nacional, /Flaka e Janarit 2006/ ne Gjilan, si zakonisht jane shpallur, fituesit e konkursit letrar/ ne poezi, tregim, qe ishte i shpallur konkursi ne muajin e kaluar nga Bordi organizativ i /Flakes.../, ne te moren pjese shume krijues me poezi dhe tregime te shkurtra, te gjitha keto punime kane permbajtur vlera te nje niveli letrar. Juria,  thone se e kane pasur rendin te votoje, si dhe te perzgjedhin  sipas  /kandarit/ te tyre, nga tre fitues per cdo zhaner, disa nga te cilat, duke mos u pajtuar ndermjet veti, per ate qe duhej te ndahej me /porosi/ shperblimit, i ndanin pergjysme ne shenje kompromisi. Pra, juria e prire nga nje gazetar, shefa ne zyre, qe po i kullosin, duke velur ajken e /alamet/  fryteve te janarit,  si zyrtar ne drejtorine per KRS te Gjilanit. Tashti i  bashkengjitet edhe nje poet si dy pipa~ dhe violina te para te nje orkestre te orkestruar nga klani, te cileve, kush te vije ne pushtet, iu fryne ne keto gjysme shekulli te kaluar dhe ne fillim te ketij mileniumi te ri, pas tyre si i fundit qe nuk nderrojne  vjen me rend alamet mesuesi me cicerimen e trumcakeve ne kor i  kendojne, edhe sivjet /klasa/ e tyre, te cilet kane punuar sipas shifrave te lexuara ne /xhep/ per poezine me te mire eshte deklaruar ajo me titullin ne stilin /miku per mikun/ . Tre cmimin e para per tregimin me te mira, i kane marre ne zhanrin e tregimit te shkurter, ku ne mes tyre i ra shorti edhe kesaj here per cmimit e para, ti marrin shperblimet edhe kesaj here i ndan si shperblimin pergjysme me autoret e krijimeve qe me shume ishte /provokim/ se sa cmim. Te dy keta pleqte te hershem te pushtetit dhe te partise, /pioniere/ te vonuar te demokracise dhe te cilet pas mortit qe bie janar per janar me /kulti/ kulture, kulti-art, edhe ate nen aureolen kombetare, i vjelen  /frytet/ e janarit /06. Po, ashtu sikur ky variant ndane edhe per poezite e tregimet perzgjedhura per botim, kurse te gjitha punimet, pas nje riperzgjidhje do te botohen ne revisten letrare /Agmia/. Edhe vete ata qe sipas atyre jane perzgjodhen, pra, synimi i  konkursi eshte arrire , dhe shenoi edicionin e 16-te,si dhe tregoi  se te ne nuk ekziston nje atmosfere e vdekur letrare, por,  ka njerez qe krijojne e qe jane te lidhur me artin letrar dhe zhvillimet e saj me te fundit, por kujt ia sjell ?! Konkursi i ketij lloji sherben per te krijuar nje klime te mire artistike letrare, te nxjerrin vlera dhe ndikojne ne permiresimin e tregut letrar qe kane vershuar pa kurrfare kritere, ketu dhe me gjere ne Kosove.                 Cmimet e para per tregim ishin te pritura(?)...

 Sepse vetem ishte i pathyer nga klishete artificiale te thurura neper klasat e improvizuara letrare qe kane zene ti ngufasin mentalitetin provincial te njerezve qe nuk mund te qojne ne /kandarin/ e tyre me shume, per pos per t/u vete promovuar ne stilin, ti mua vjen , une ty sivjet. Edhe njeri prej tyre qe i ka mbledhur ca shperblime, i thoshte kolegut te vete se, e kam mesuar lajmin vetem pak me pare, nuk kane ku shkojne shperblimet Gjilan- Prishtine me /akraballekun/ i ndajme. Fituesit kane marre edhe nga dy-tre, madje edhe kater cmime, i cili eshte financuar nga Drejtoria per KRS, qe se bashku arrijne mbi 650 €. Fituesit do te perfshihen ne nje antologji letrare, qe vazhdon te thirret me karakterin e vete ketij manifestimi /Agmia/ e /Flakes.../ qe do te jete edhe deshmi e kesaj begatie qe kllapat e /xhokereve/, te cilat jane djegur ne /shterpesine/ krijuese dhe letrare, i u kthehen provinces per t/u vete promovuar, ani prej kujt vleresohen ato se(?!) nga qe ishte pare se  nje juri vleresuese ne asnje menyre nuk deshmonte se, as qe i ka lexuar krijimet konkurruese. Cmimet edhe  sivjet i korren si te velura prape, kush tjeter pos me punimet e tyre ne poezi e proze te shkurter, te prezantuar prej alamet autoreve, te cilet jane perzgjedhur permes nje konkursi te hapur, dhe jane lexuar, edhe disa te tjere qe jane kenduar jashte dhe brenda konkurrences lokale qe shume kush e ka cilesuar si loja me /xhokere/, letra keto te djegura ne duart e atyre qe e mbajne veten me pike te zorit ne horizontin letrar. Flaka qe na ka mbajtur gjalle me vlera te artit dhe frymen liridashese eshte fyer ajo qe eshte krijuar dhe ata qe krijuan, sepse ajo eshte politizuar, privatizuar e degraduar ne cdo aspekt. Ne jurite vleresuese, per gjysme dekade ishte(6 here H. Bunjaku, kater here H. Vokshi e A. Canaj, kurse juria e vete zgjedhur qe vete shperblehet per cdo vit, por edhe kete vit, ne perberjen e se ciles vjen si zakonisht pas zyrtarit qe e cele qesen, vjen zoteria tjeter sipas radhes per te mbuluar /marifetet/ e te pareve, i shoqeruar si gjithnje nga nje tjere qe mes veti kurre nuk ia prishin njeri tjetrit; /As sherr i kaurit, as hairi i turkut/, ju thone, ata qe e ndane kafshaten bashke. Ata pa hezitim vendet e para prape ia ndane miqve per poezine dhe prozen e shkurte, ndersa ato qe u cmuaren per botime, paten mundesi te zgjidhen me kandarin e kriterit te tyre, jo per tjeter, por sa per mbulese. Ne asnje konkurs, si ky i llojit te Flakes nuk ndodh qe mos te kete kompromise per te arritur nje koncenzues per shperblim, por ne as nje konkurs letrar apo artistik, juria me ndarjen e shperblimit, krijuesit, nuk ja merr prirjen dhe kompetencen artistike, po ashtu edhe nuk ia jep, pra, shperblimi nuk eshte garante per suksese. Ceshtje e vleresimit te artit, e artistikes, pra eshte ceshtje mjaft delikate dhe normalisht ndarja e shperblimeve krijon gezime dhe deshperime, e besa kjo ka shkaktua edhe luftera shume vjecare, si per shembull Luften e Trojes ( po mos t/i ndante Parodi mollen Helenes, nuk do te shkaktohej lufta e Trojes, nga se Aferdita do ndahej e kenaqur dhe nuk do te shperthente lufta e Trojes). Andaj, duhet qe gjithe anetaret i jurise te ndajne mendimin dhe kame vleresuar, sipas kompetences dhe etikes artistike, kur dihet se per (nen)cmimet sjellin gezime dhe hidherime, po ky ishte i llojit te vete.  Mirepo, ne manifestimin,  jane zgjedhur dhe jane vete shperblyer, duke u vleresuar sipas klanit, grupimit politike, qe pese jane thyer te gjitha rekordet, neper te gjitha jurite, arte pamore, skenike, letrare dhe muzikore duhej te mbuloheshin disi! (Epoka e Re,/06)

Nijazi Ramadani: Opusi i tij krijues deri tash eshte pasuruar me keto vepra: /Dhe shkronje arbri/ - ( permbledhje me poezi)­, /Jeta e Re/  Prishtine, 1995, libri me trajtese historike-dokumentare dhe politike: /Kosova dhe vetevendosja/, Rrjedha, Gjilan, 1998, /Nje qasje ne teater/, Rrjedha, 2004, Gjilan.Ne doreshkrim romanin /Imazh i ngrire/, /Qasje tjeter per skenen/, 2006. Punon si gazetar - koordinator i artisteve dhe gazetareve KG /Rrjedha/- Gjilan, Ai udheheq  edicionin /Rrjedha/.

 Jeton, punon dhe krijon ne Gjilan, eshte anetar i Lidhjes se shkrimtareve te Kosoves.

 

 

 

 

\ Edicioni- Rrjedha ~Gjilan | Rrjedha Rilexime: > > Franca e financoi dhe pompoi romanin e Ismail Kadaresë > "Gjenerali i ushtrisë së vdekur" > për t' iu marrë italianëve hakun për "çoçarja" të > Moravias > > Nga Kastriot Myftaraj - "Gjenerali i ushtrisë së > vdekur" është i pari roman i Ismail Kadaresë që u > botua në Perëndim, në Francë, në vitin 1970, nga > Shtëpia botuese "Albin Michel" dhe që atëhere ka > njohur dhe gjashtë botime të tjera.Botimi i romanit u > bë me financimin e qeverisë franceze, e cila ëdo vit > ndan një shumë të madhe për sponsorimin e botimit të > librave nga vendet frankofone ose të librave të huaj > të pëlqyeshëm për Francën. Në këtë financim përfshihen > dhe shpenzimet për t' i bërë publicitet librit të > botuar. Botimi në Francë i romanit "Gjenerali i > ushtrisë së vdekur" ishte një ëështje e asaj që > francezët e quajnë "raison d' etat", pra arsye > shtetërore, ose interes nacional. Romani "Gjenerali i > ushtrisë së vdekur" i pëlqeu shumë burokracisë > kulturore franceze, e cila vendoste për sponsorizimin > e botimit të librave të huaj në frëngjisht, pasi > romani i Kadaresë u pa si një hakmarrje për romanin e > Alberto Moravios "La Ciociaria", i botuar në vitin > 1958 dhe që bëri një bujë të madhe. Mbi bazën e këtij > romani u bë në vitin 1960 edhe një film i suksesshëm. > Francezët e panë librin dhe filmin "La Ciocaria" si > një fyerje për Francën dhe posaëërisht për ushtrinë > franceze. Në romanin e Moravias tregohet historia e dy > femrave, nënë e bijë, të cilat enden në Italinë > kaotike të kohës së luftës së Dytë Botërore, të > shndrruar në fushëbeteje. Të dy femrat, nëna dhe vajza > e saj e mitur përdhunohen nga goumier-ët, ushtarët > francezë me origjinë marokene, që luftonin në anën e > aleatëve (britaniko-amerikanëve) kundër gjermanëve. > Nga kjo vajza pëson një shok nervor. Edhe pse > përdhunuesit qenë arabë, francezët e panë librin si > poshtërues, pasi këta arabë ishin pjesë e ushtrisë > franceze dhe luftonin nën flamurin francez. Në libër > Franca akuzohej sikur solli barbarët në Itali, me këta > arabo-francezë që në libër paraqiten më të këqinj se > gjermanët të cilët nuk paraqiten si përdhunues > femrash. Në këto rrethana, kuptohet se dalja e romanit > të Ismail Kadaresë "Gjenerali i ushtrisë së vdekur", > do t' u pëlqente shumë francezëve, për faktin se në > këtë roman linja kryesore është kërkimi nga ana e > misionit ushtarak italian që pati ardhur në kohën e > komunizmit në Shqipëri për të mbledhur eshtrat e > ushtarëve italianë të vrarë në Shqipëri gjatë Luftës > së Dytë Botërore i eshtrave të kolonelit italian Z, i > cili figuron i humbur. Më në fund, në një skenë mjaft > melodramatike, gjenerali që kryesonte misionin i gjen > eshtrat e kolonelit në ballafaqimin me një plakë > shqiptare (Nica), e cila e pati vrarë kolonelin me > sëpatë, pasi ai i pati përdhunuar të vajzën e saj > 14-vjeëare, e cila pas kësaj fatkeqësie i dha fund > jetës, ndërsa plaka Nicë e varrosi kolonelin tek pragu > i portës së vet. Kur në fshatin e saj erdhi gjenerali > italian që mblidhte eshtrat, Nica i nxorri eshtrat e > kolonelit të mbledhura në një thes dhe ia hodhi > gjeneralit para këmbëve, në mes të një dasme shqiptare > ku ai pati shkuar, i paftuar. Për francezët kjo ishte > pikërisht ajo që kërkonin. Tash ata mund t' u thoshin > italianëve se ju para se të na fajësoni ne për > përdhunimet e arabëve me uniformë franceze që luftuan > në Itali, bëni mirë të pranoni përgjegjësinë për ato > që kanë bërë ushtarët tuaj në vendet e tjera, pasi ju > me invazionet tuaja u bëtë shkak që Italia të bëhet > fushëbeteje. Prandaj francezët e botuan librin në > Francë dhe me mënyrat e tyre i bënë shumë publicitet > në botë, duke nxitur indirekt botimin e tij në shumë > vende të botës, duke dashur që të kundërbalanconin > efektin e "La Ciocaria". Gjithsesi, romani "Gjenerali > i ushtrisë së vdekur" nuk u pëlqye kurrë vërtet nga > publiku në Francë dhe në vende të tjera dhe këtë e > tregon fakti që numri i kopjeve të shitura të tij nuk > është bërë kurrë i ditur. Problemi me romanin e > Kadaresë ishte se, derisa historia që tregohej tek "La > Ciocaria" ishte e vërtetë, historia që tregohej në > romanin "Gjenerali i ushtrisë së vdekur" ishte një > trillim. Në kohën e regjimit komunist, në Shqipëri u > thanë të gjitha të zezat për ushtrinë italiane që > okupoi Shqipërinë gjatë Luftës së Dytë Botërore. është > thënë se italianët arrestonin, internonin, torturonin > dhe vrisnin antifashistët shqiptarë, se digjnin > shtëpitë e tyre për reprezalje, por kurrë, në asnjë > botim të kohës së regjimit komunist në Shqipëri nuk > është pretenduar se ushtarakët italianë kanë > përdhunuar femrat e mitura shqiptare. Në të 3112 (tre > mijë e njëqind e dymbëdhjetë) faqet e librit me katër > volume "Historia e Luftës Antifashiste > Nacional-ëlirimtare të Popullit Shqiptar", i botuar në > kohën e komunizmit, dhe ku tregohet lufta që u > zhvillua në Shqipëri deri në detaje, nuk thuhet asgjë > e tillë. Unë që i kam lexuar të gjithë librat me > kujtime të shkruar nga ish-partizanë dhe të botuar në > kohën e komunizmit në Shqipëri, e them me përgjegjësi > të plotë se atje nuk tregohet asnjë rast kur oficerët > ose ushtarët italianë të kenë përdhunuar vajza të > mitura, ose femra shqiptare në përgjithësi. Në rast se > një episod i tillë do të kishte ndodhur, propaganda e > regjimit komunist shqiptar nuk kishte përse mos ta > përmendte. Fakti që ajo nuk e shpiku, duke përjashtuar > romanin e Kadaresë, është mjaft kuptimplotë, për të > treguar se edhe regjimi komunist kishte limitet e > veta. Por, atë akuzë që ushtrisë italiane nuk ia ka > bërë propaganda e Enver Hoxhës, ia ka bërë Ismail > Kadare në romanin "Gjenerali i ushtrisë së vdekur". > Duke sajuar me fantazinë e vet prej shkrimtari > episodin kur një oficer i lartë italian, koloneli Z, > përdhunon një vajzë të mitur shqiptare, Ismail Kadare > e ka kapërcyer dhe poshtërimin dhe fyerjen që > propaganda e regjimit komunist shqiptar i ka bërë > ushtrisë italiane që okupoi Shqipërinë gjatë Luftës së > Dytë Botërore. Sigurisht që në një roman autori > trillon ngjarje me fantazinë e vet, por edhe kjo duhet > të ketë një limit. Në traditën orale shqiptare (epos > dhe këngët e tjera për luftrat) nuk ka ndodhur që të > fyhet armiku për gjëra që nuk i ka bërë dhe letërsia > moderne shqiptare e ka ruajtur këtë traditë, me > përjashtim të Kadaresë. Romani i Kadaresë është një > fyerje për kombin italian. Italianët e sotëm, populli > në përgjithësi dhe posaëërisht ushtarakët, i nderojnë > të rënët e italianë të të gjitha kohrave, pavarësisht > se ku kanë rënë dhe nuk u vjen mirë kur ata > poshtërohen dhe fyhen, duke u shpifur për ta gjëra që > nuk i kanë bërë. Prandaj, italianët me siguri që > ndihen të fyer nga romani i Ismail Kadaresë "Gjenerali > i ushtrisë së vdekur", botimi i të cilit në italisht > nuk duhet parë si pëlqim i italianëve për këtë libër, > por si dëshirë e tyre për të njohur se ë' thuhet për > ta. Kur shpifet dhe fyhet ushtria e një vendi, për > gjëra të paqena, shumë të ndyta, është poshtëruar dhe > fyer kombi përkatës, pasi ushtria është një nga > shtyllat, simbolet kryesore të një kombi. Kur shpifet > dhe fyhet për ushtarakun e lartë të një ushtrie, gjëra > të paqena, shumë të ulëta, sië është rasti i një > koloneli italian në romanin e Kadaresë, atëhere, > atëhere është fyer ushtria e këtij vendi. "Gjenerali i > ushtrisë së vdekur" është romani më i njohur i Ismail > Kadaresë në Perëndim, kuptohet në krahasim me librat e > tjerë të tij, për faktin se i konvenuar një superfuqie > kulturore sië është Franca që ta pompojë > artificialisht këtë roman. Shumëkush që i lexon këto > rreshta mund të pyesë se në rast se Francës i > konvenonte kaq shumë romani i Kadaresë "Gjenerali i > ushtrisë së vdekur" pse priti 8 vite nga botimi i tij > në shqip (1962) për ta botuar në frëngjisht (1970). > Përgjigjia është se Franca e De Gaulle, duke qenë se > atëhere kishte marrëdhënie të mira me Bashkimin > Sovjetik, me të cilat kundërbalanconte sfidën që u > bënte SHBA-ve, nuk donte që t' i bënte të pakënaqur > rusët duke botuar me financim shtetëror një libër nga > një vend si Shqipëria që nga njëra anë ishte anëtar i > Traktatit të Varshavës, ndërsa në anën tjetër nuk > ishte i dëgjueshëm politikisht ndaj Moskës. Me daljen > e Shqipërisë nga Traktati i Varshavës në 1968 kjo > pengesë u eliminua dhe tash francezët mund ta botonin > librin pa pasur drojë se do t' i bënin rusët të > pakënaqur, gjë që e bënë në 1970. Romani "Gjenerali i > ushtrisë së vdekur" u botua dhe në Itali, por këtu jo > me financim shtetëror si në Francë, por në mënyrë > private. Francezet kunder shkrimt.italian Alberto Moravios, botojne romanin antiitalian "Gjenerali"!ë Ne se eshte e vertete, qe franëezet sponsorizuan ''Gjeneralin e ushtrise se vdekur'' si kunder pergjigje te ''La ciociara'' e Moravias ul dinjitetin e nje populli; tregon franëezet inatëi dhe hakmarres. Ne se eshte keshtu i ka shkuar mundimi kot, se italianet as qe e kane ëare koken. Kete e them se italianet kane trasmetuar filmin ''Il generale dell'armata morta'' ne nje nga kanalet e tyre shteterore. Ka rreth 20 vjet qe une e kam pare dhe perveç sensacionit e kranarise qe flitej per ne, ai film nuk me ka dhene asnje emocion. Filmi nuk pati sukses megjithese aty luanin ajka e aktoreve europian: Michel Piccoli, Marcello Mastroiani, Anouk Aimëe, Sergio Castellitto.... kushedi, ndoshta dhe filmi eshte italian, ose italo-franëez. Pastaj mendoj se eshte krim mbi literaturen te permblidhet nje roman si ''La ciociara'' e Moravias ne nacionalitetin e stupratoreve te protagonisteve. Mendoj se arsya e suksesit te Gjeneralit ne France eshte tjeter kund dhe jo tek inati. Nuk ja kam idene sa kopje mund te kete shitur, por nje arsyetim i vogel: Cfare paresh harxhonte Kadareja kur shkonte ne France gjate viteve 80, ne se librat e tij nuk do te kishin suksesë Nuk harxhon anjeri mund te perktheje libra ne se ato nuk shiten dhe Kadare ka shitur libra jasht kufive te vendit dhe ky fakt flet vete. Ismail Kadare dhe tejkalimi i Kafkës Carol Herman The Washington Times Përpara se të kaloj tek tre romanet që përmban libri i Ismail Kadaresë ëVajza e Agamemnonit ë lexuesi duhet të përshkruajë dy sektorë që përbëjnë parathënien e zgjatur. Nga shënimet e përkthyesit, lexuesit mësojnë se të tre romanet ëVazja e Agamemnonitë, ëQorrfermanië dhe ëMuri i Madhë janë shkruar në kohë të ndryshme, të vendosura në periudha të ndryshme historike dhe janë përkthyer nga shqipja në frëngjisht, nga dy njerëz të ndryshëm, Tedi Papavrami dhe Jusuf Vrioni. David Bellos i ka përkthyer nga frëngjishtja në anglisht në një vëllim të vetëm. Nga parathënia, cituar si më poshtë, ëI përshtatur nga parathënia e botuesit në frengjishtë, lexuesi kupton nga botuesi francez i autorit fitues të ëmimit Man Booker International Prize, Claude Durand, që Kadare ka ëtrafikuarë disa nga shkrimet e tij nga Shqipëria për në Francë pak e nga pak duke i ëmaskuarë disa pasazhe për tëi bërë të dukeshin si ëpërkthime në shqip të shkruara në perëndimë. Botuesi shton ëDorëshkrimet u depozituan në një kasafortë në një nga bankat në Paris. Me aprovimin e saj, Kadareja më besoi ëelësin e kasafortës dhe më autorizoi ta hapja kur ta mendoja të nevojshme. Asokohe Kadareja, kishte një parandjenjë të madhe, ashtu si ëdokush tjetër, që komunizmi do të rrëzohejë. Me fjalë të tjera, përpara se lexuesi të depërtojë në romanet e egra dhe elegante që përbëjnë këtë libër, ai ëbombardohetë nga nënkuptimet e shumta. Megjithatë, vështirësia e botimit të veprave letrare është në përputhje me privimet po aq të shumta që shoqërojnë artin në përgjithësi. Që nga titulli i romaneve e këtej, faqet lëvizin dhe godasin pikërisht në qoshet e ftohta të tiranisë dhe shtypjes. Këto janë tregime të trishtueshme që pa asnjë lloj lehtësimi, kaplojnë makineritë ënjerëzore të totalitarizmit. ëVajza e Agamemnonitë, romani më i gjatë që i ka dhënë edhe emirn librit, ishte një nga ato libra që janë marrë ëkontrabandishtë ashtu sië shpjegon Durandi në parathënie. Ky tregim është shkruar në Tiranë, rreth kohës kur vdiq Enver Hoxha, që e qeverisi Shqipërinë për 40 vjet. Ngjarjet marrin jetë, realisht në Tiranë aty rreth viteve ë80, por narratori na ëon pas në rrënjët klasike të Perëndimit dhe të tiranisë. ëQorrfermanië, shkruar më 1984, gjithashtu mbështetet në tema historike, të periudhës së reformave të Perandorisë Osmane. ëMuri i Madhë është shkruar më 1993, vetëm pak kohë pasi autori ishte vendosur në Paris. Nga tre historitë e përfshira këtu, ëVajza e Agamemnonitë është më e arrira. Në të autori përshkruan makinerinë e regjimit diktatorial, duke e vendosur atë kundër një dashurie ëtë rrezikshmeë. Skenari vjen direkt nga mitet antike, aty ku janë regjistruar edhe manifestimet e hershme të despotizmit. Ngjajret janë vendosur në vitet e venitjes së komunizmit. Narratori, (njëkohësisht edhe personazhi kryesor), një i ri pa emër, jeton në një vend të qeverisur nga një tiran i egër. Suzana, e dashura e narratorit, është vajza e njeriut të nohur si ëPasardhësië, i cili do të zërë fronin pas vdekjes së despotit. Kur pasardhësi mëson për lidhjen e së bijës me narratorin, një punonjës i agjencisë së kontrolluar nga shteti të medias në vend, e urdhëron atë ta ndërpresë këtë lidhje. Përpjekjet e saj për tëiu bindur urdhrit të të atit dhe ndërgjegjësimi i narratoit gjatë një parade për Një Majin, se ëfarë është gati për të ndodhur, përbëjnë kulmin e historisë. Referencat klasike dhe parabolat gëlojnë, më e gjetura prej tyre është një shqiponjë që torturon narratorin, që është edhe një lloj rithirrjeje që i bëhet përrallës së lashtë ëRënia e Qerositë. Narratori mendon për këtë histori pasi i kujtohet fati i kolegut G.Z. Ai e lidh në këtë mënyrë historinë: ëNjë natë, duke ecur rrugës, Qerosi bie në një gropë dhe, duke rënë gjithnjë e më shumë, e gjen veten në botën e përtejme... E kisha njohur G.Z.-në që prej kohës kur ai punonte në stacionin televiziv, por nuk kisha menduar ndonjëherë aq shumë për të. ëehren e kishte të zbehtë, dukej si i sëmurë...dhe dërdëllitjet e tij të vazhdueshme në takimet e jetimores, (Shokë, unë kurrë nuk kam pasur një nënë apo baba. Jo! Partia është familja ime e vetme), furnizonin me shumë emocion delegatët por që ama ia sillnin në majë të hundës, njërit prej kolegëve tanë...ë. ëNjë ditë Qerosi ra në një gropë dhe shkoi në botën e përtejme...Pas kësaj rënieje Qerosi u përpoq me të gjitha mundësitë e tij që të ngjitje përsëri në botën lart. Ai u ëmend duke kërkuar ëdo qoshe derisa një burrë i moshuar ia përshpëriti zgjidhjen në vesh. Ekzistonte një shqiponjë që mund të fluturonte aq shumë sa ta nxirrte lart Qerosin, por me një kusht...Gjatë gjithë udhëtimit, shpendi grabitqar duhet të hante mish të gjallë. Qerosi nuk mendoi se kjo do të ishte problem...ë. Por sigurisht që po! Në tregimin e narratorit, fati i G.Z-së ishte i këmbyeshëm me atë të Qerosit, fillimisht çmolepsetë me partinë e më pas përlahet nga shqiponja. Kjo e fundit është dhe simboli më i spikatur i kulturës shqipare. Flamuri shqiptar ka në qendër një shqiponjë me dy krerë dhe padyshim fakti që kjo histori e pakëndshme, e treguar brenda një tjetër historie të pakëndshme, është përmbushje e kapjes dhe e kontrollit tiranik të shtetit. Për më tepër, tek ëVajza e Agamemnonitë, fakti që mendimet e narratorit e ëojnë atë nga fati i G.Z-së tek ndërgjegjësimi që sakrifikimi i dashurisë së tyre nga ana e Suzanës për hir të suksesit të të atit, të sjell në mendje edhe vajzën e Agamemnonit, Ifgjeninë. Dhe jo më pak sesa për paraardhësin e tyre të lashtë, narratori kupton se do të ketë pasoja shkatërruese për të gjithë. Dhe ndërkohë që personazhi kryesor ecën përgjatë paradës dhe tregimi drejt fundit, ai vëren ëpankartat e aktivistëve që lëvizin në të gjitha drejtimet. Të revolucionizojmë jetën akoma më shumë! Mësim, punë dhe stërvitje ushtarake... Edhe sa vjet thatësirë do të duhet që jeta të reduktohet në një shkretëtirë të gurtëë Dhe përseë Vetëm sepse kur jeta është e tharë dhe e ngurtë është edhe më e lehtë për tëu kontrolluarë. Dhe kështu kalohet tek ëQorrfermanië, në të cilën Kadare ofron një parabolë të Perandorisë Osmane të lidhur me përdorimim e terrorit në regjimet autoritare, që fokusohet në persekutimin e atyre që janë të poseduar nga ësyri i keqë. Edhe tek ëMuri i Madhë autori sjell një konfrontim të ftohtë midis një oficeri kinez dhe një ushtari. Në përshkrimin e mungesës totale të humanizmit në një shoqëri diktatoriale, Kadareja ka pak shokë. Ndoshta Kafkën, të cilin edhe e tejkalon. Përktheu: Marsida Gjonëaj Kopertina e numrit te revistes Diplomacia, ku eshte botuar dhe artikulli Botuar ne Revisten "Diplomacia", Nr. 16 / 2006 Shkrimtari i madh në hapësirën gjermanofolëse Kadareja në vlerësimet e përkthyesit të vet, Joachim Roehm Nga Armand Plaka Ismail Kadare dhe vepra e tij tashmë njihen mirë në mbarë kontinentin e më gjërë për forcën e saj shprehëse e vlerat autentike që mbart, por që gjithsesi nuk mund të trajtohen veëmas nga kultura e përbashkët evropiane. Nëse do ta kufizonim atë të paktën në shpërndarjen që ajo njeh në hapësirën gjermanike, do të shihnim se për fat, ajo ka gjetur një vend të merituar, falë edhe veprës së një përkthyesi të zellshëm e njohësi të mirë të letërsisë shqipe, me emrin, Joachim Roehm. Kadare, një "shkrimtar patriot" Por le të shohim se ëëthotë vetë përkthyesi gejrman i veprave të Kadaresë për shkrimtarin e madh shqiptar. Roehm e merr shpeshherë në mbrojtje zellin dhe pasionin, duke e cilësuar si një shkrimtar që ka futur dukshëm e me qëllim elementin apo aspektin patriotik në veprat e tij, përkundrejt kritikave për nacionalizëm. Ismail Kadare, thotë Roehm, është autori shqiptar më i rëndësishëm dhe, sidoqoftë, me distancë më i njohuri ndër ta në ditët tona. Ai ka arritur të korrë shumë sukses e mirënjohje për veprat e tij në mbarë botën. Librat e tij janë përkthyer në të gjitha gjuhët e mëdha botërore e ndërkohë edhe në një sërë të tjerash më të vogla. Ai ka fituar një sërë ëmimesh ndërkombëtare në letërsi dhe është gjithashtu edhe "Kalorës i Legjionit të Nderit Francez". Ndërsa vit pas viti diskutohet për fituesin e ëmimit "Nobel" në letërsi, emir i tij do të jetë gjithnjë në listën e kandidatëve për t'u shpallur fitues. Në hapësirën e letërsisë e të përkthimeve në gjermanisht, ai mund të llogaritet ndër autorët ndoshta si "më i panjohuri, ndër të njohurit", megjithëse në gjuhën gjermane janë botuar një duzinë me vepra të tij. Gjithsesi, nga mesi i viteve nëntëdhjetë pati një ndërprerje të botimeve që erdhi për shkaqe të ndryshme dhe është për t'u falënderuar puna me botimet e Egon Ammann-it. Me fillimin e mijëvjeëarit të ri, Ismail Kadare ka arritur të fitojë ndoshta një numër jo dhe aq të madh lexuesish, por që renditen tek ata me shije të hollë. ëSi e njoh Ismail Kadarenëë Ismail Kadare lindi më 28 janar 1936 në qytetin e Shqipërisë Jugore, Gjirokastër, një qytet që ngjan të jetë ndërtuar në krah të ëndrrës; bir i një postieri gjykate, por me një gjysh të mirëarsimuar nga ana e së ëmës. Rreth fëmijërisë së Kadaresë dhe qytetit të lindjes, nuk dua të them gjë, pasi këtë ai e ka përshkruar vetë në romanin që për mua është më i bukuri i tij, "Kronikë në gur". Për sa i përket ardhjes së Ismail Kadaresë në botën e kulturës e letërsisë gjermanofolëse, në fillim jo ëdo gjë eci fjollë. Kritika letrare gjeti vend për të, vetëm në fillim të viteve nëntëdhjetë, ku veprat e tij u vlerësuan si goditëse e të gjetura ndaj regjimit të Hoxhës e më pas, po të njëjtët kritikë që e kishin ngritur në qiell, filluan ta kritikonin pjesërisht, se kishte qenë i afërt me regjimin. Por, sipas mendimit tim, vepra letrare e Ismail Kadaresë është plotësisht e integruar e padiskutim e pranueshme e me vlera të mëdha.Për Ismail Kadarenë flet integriteti letrar i veprës së tij, i marrë në tërësinë e saj. Dielli nuk ndriëon shpesh në perandorinë e Kadaresë dhe muret e ndërtesave zyrtare, kështjellave dhe qyteteve të pjerrëta rreken të shprehin indinjatë. Por si lexues, kush nuk trembet prej tyre, përjeton edhe shumë skena të humanitetit prekës e të poezisë të pareshtur, të vendosur në një gjuhë të thjeshtë, të qartë e të depërtueshme. Ismail Kadare është shumë stoik dhe një shkrimtar shumë shqiptar. Kjo ka bërë që ndërkohë të ketë zëra apo kritika se ai është disi nacionalist. Ka mundësi të jetë edhe kështu, që tek ai në vitet e fundit, të ndihet vrulli i një nacionalisti, apo më mire i një shkrimtari nacionalist, për të theksuar atë që ne e quajmë, ësjellja e elementit patriotikë. Intervista me Alen Bosque Me njërin nga kritikët e tij, Alain Bosquet, Kadare vihet përballë në një intervistë të gjatë, pasi libri i tij u botua në Francë. Ky kritik kishte shkruar: "Nëse bëhet fjalë për popullin e tij, Kadare është aq i verbër sa Homeri". Megjithatë, unë këtu dua të theksoj vetëm një gjë: shqiptarët shkojnë me botën mistike të Kadaresë. Një popull, i cili për dymijë vjet me radhë, u rezistoi ngritjeve e rënieve të perandorive, dyndjeve të shumë popujve, kryqëzatave, sulmeve e pushtimeve, i dërrmuar nga gjakmarrja, e cila ia dobësonte forcën mbrojtëse, popull që për dymijë vjet me radhë e ruajti dhe e pasuroi gjuhën e vet, të cilën nuk e shkruante, por vetëm e mbante të gjallë në traditë gojore, në këngë; një popull i tillë ofron mjaft enigma, të cilave ia vlen t'u shkosh pas. Kadare e ka bërë këtë, ai i ka parasysh mitet e legjendat e popullit të tij, historinë e shqiptarëve dhe historitë e tyre, diku me patos, por më së shumti, me kthjelltësi e logjikë e pa zbukurime dhe kështu vjen në përfundime interesante e, para së gjithash, me vlera letrare. Si përkthyes unë e vlerësoj Ismail Kadarenë për aftësinë e tij, për disiplinën tregimtare, për ndërtimin e tensionit, për artin e kombinacionit të ritmeve, para së gjithash, për gjuhën, e cila është e thjeshtë, e qartë, në një farë mënyre e përshkueshme dhe që mund të kthehet kaq shpejt në poezi e në figura me bukuri e forcë të paparë. Në 70-vjetorin e lindjes Shtypi e media gjermane u tregua mëse aktive në përkujtimin e jubileut të 70-të të lindjes së shkrimtarit të madh shqiptar (Ismail Kadare ka lindur më 28 janar 1936). Ato i kanë kushtuar shumë faqe veprave e jetës së tij, vlerësimeve në kohë të ndryshme që kritika e specializuar i ka bërw e rolin që ai luan për të sjellë një imazh sa më realist, por edhe kritik të vendlindjes, duke kontribuar në këtë mënyrë edhe në promovimin e padiskutueshëm të vlerave të pazbuluara të saj në mbarë Evropën. ëSi asnjë shkrimtar tjetër, Kadare e ka sjellë historinë e vendlindjes së vet në romane e tregime në shkallën e saj më të lartë. Ismail Kadare është kthyer prej kohësh në një ikonë unike e të padiskutueshme të vlerave e problemeve të popullit që përfaqëson, por edhe të Ballkanitë. Kështu shprehet njëra prej gazetave gjermane për të. Beqë Cufai, një njohës i mirë i tij, në ëNeue Zërcher Zeitungë të datës 28 janar 2006 shkruan: ëKadare rreket të gjejë kufirin mes mitit e realitetit, themelet e ekzistencës njerëzore. Perandoritë e mëdha në librat e tij (ajo osmane e ajo komuniste) janë më pak vende historike se sa arena prototipe të të gjithë atyre, ëfarë jeta jonë qysh nga krijimi ka përjetuar. Ato janë një ëelës për të kuptuar përplasjen e sotme të kulturave dhe ideologjiveë. Peter Mohr, i ëWiener Zeitungë më 27 janar 2006 shkruan: ëKadare është një tregimtar i madh, një shkelës kufijsh, që vërtitet mes përrallave plot fantazi e politikës së ashpër, në të cilën ai gjithnjë i ka futur hundëtë. Ja se si e vlerëson romanin e tij më të fundit, ëViti i Mbrapshtëë, gazeta gjermane, ëMittelland-Zeitungë e datës 3 nëntor 2005; ëI treguar me mjeshtëri....... ai është i shkëlqyer!ë. Ndërkohë, një tjetër gazetë gjermane, në një përmbledhje që Jërgen Strein, ka shkruar për shkrimtarin e madh shqiptar në ëFrënkische Nachrichtenë, më 13 tetor 2005 shkruan: ëIsmail Kadare krijon vepra artistike, të cilat pavarësisht nga koha që ato janë zhvilluar në vendlindjen e tij, kanë vlerë për ëdo kohëë. Në Gazetën gjermane ëBerliner Zeitungë, kritiku Mathias Schnitzler, më 14 tetor 2004 shkruan për ribotimin në gjuhën gjermane të ëGjeneralit të Ushtrisë së Vdekurë: ëLibrat më të mirë të Kadaresë, sië është dhe ai i pari, i publikuar në vitin 1963 me titull ëGjenerali i Ushtrisë së vdekurë, që sillet në një variant të ri të përkthyer nga Joachim Rëhm, tanimë për lexuesin gjerman, përbën shumë më tepër se sa një poemë kombëtare. (...)Një roman antiluftë, antimilitarist e antitotalitarist me forcë më të madhe poetike se sa ëGjeneralië i Kadaresë, unë nuk mund ta imagjinoj se mund të ketëë. Nga ana tjetër, shtypi vjenez, me anë të Helmut Wolfgang, në ëWiener Zeitungë në janar 2003 shkruan për botimin e romanit të tij, ëUra me tri harqeë në gjermanisht: ëNjë roman jashtëzakonisht modern, që duhet të kishte zënë me siguri një vend mëse të merituar në shumë bibliotekaë. Më tej ai shton se: ëIsmail Kadare është prej kohësh mjeshtri i padiskutueshëm i letërsisë së Evropës Juglindore, dhe ai me kohë renditet me të drejtë ndër kandidatët më seriozë për të marrë ëmimin ëNobelë në letërsië. Në ëAargauer Zeitungë, një kritik do të shprehej për të dikur se: ëNë pikëpamjen e gjuhës, kandidati shqiptar për ëmimin Nobel, dëshmohet edhe një herë si një mjeshtër i specialitetit të vet. Ndodh shpesh që të hasësh gjatë leximit në ndonjë metaforë apo ndonjë shkëndijë tjetër rrezatuese..........Ai është një ikonë e vendit të vet, një ambasador i fjalës së lirë, i promovimit të vlerave të atdheut të vetë. Mareile Ahrndt, e gazetës ëFinancial Timesë në Gjermani shkruan se: ëKualiteti letraro-artistik i romaneve të tij e bën famën e tij shumë të shpjegueshme, dhe një njohës i mirë i veprës së tij e di se cili duhet të jetë mesazhi: këtu pret kandidati i ëmimit Nobelë. Hansgeorg Hermann, në të përditshmen zvicerane ëNeue Zuercher Zeitungë shkruan ndwr tw tjera se: ëIsmail Kadarë është si të themi, epiqendra e jetës kulturore në Shqipërië. njollos Kadarene e vepren e tij pa shkak > > > Une kurre nuk do e besoj qe Qeveria frenge te kete > bere kete investim per te denigruar Italine ..qe > pervec disa konkurencave ne prodhimin e veres apo > modes jane dy popuj miq > Po te ishte verte keshtu qe popujt e qeverite te > merren me te tilla vogelsira atehere do kishim nje > lufte te ftohte edhe ne kinematografi , > gje qe nuk ka ndodhur . > me duket fare pa vend ky shkrim keqdashes ... > > Harrohet e kjo eshte histori e jetuar nga shume > deshmitare akoma edhe pse tashme 80 vjecare qe > ushtaret italiane pas 8 shtatorit u hodhen te gjithe > ne anen e forcave clirimtare shqipetare duke u > bashkuar me partizanet rast ky unikal i nje ushtrie > e qe mbahet akoma gjalle ne shume libra te botuar > ne Itali e Shqiperi > > 2. Gazetari ka nje detyre shume fisnike pasi > korrektesia e tij nuk kalon pa lene shenje ..nuk ka gje me te rendesishme se sa paraqitja me vertetesi e fakteve pa ngjyra politike etj . ____________________________________________________________________

Description here

Description here

Description here

Description here

Gazetari ka nje detyre shume fisnike pasi korrektesia e tij nuk kalon pa lene shenje ..nuk ka gje me te rendesishme se sa paraqitja me vertetesi e fakteve pa ngjyra politike etj . ____________________________________________________________________